Zdravstveno stanje usne duplje je povezano sa načinom ishrane na više načina. Ishrana ima uticaj na pravilan rast i razvoj kraniofacijalnog sistema, pojavu karcinoma u usnoj duplji, kaijesa, razvojnih anomalija gleđi (hipoplazije gleđi, fluoroza), zubnih erozija i periodontalnih oboljenja. Prema podacima Svetske zdravstvene organizacije najzastupljenije infektivno oboljenje u svijetu i glavni razlog prijevremenog gubitka zuba je karijes, u čijoj prevenciji način ishrane ima ključnu ulogu, piše Dentopedia.
Oralna oboljenja predstavljaju javno-zdravstveni problem savremenog društva, jer utiču na samopouzdanje i kvalitet života, a kao veoma bitan faktor pojavljuje se i visoka cijena stomatoloških usluga. Liječenje zubnog karijesa ima socijalno ekonomski značaj s obzirom na cijenu troškova terapije kako za pacijente, tako i za društvo – kako razvijenih zemalja tako i zemalja u razvoju. Smatra se da oko pet do 10 odsto od ukupnih troškova vezanih za zdravstvenu zaštitu odlazi na tretman karijesa i njegovih komplikacija u zemljama Zapadne Evrope. Ovako veliki troškovi čak prevazilaze cijenu za liječenje kardiovaskularnih oboljenja, karcinoma i osteoporoze. Međutim, osnovni problem u zemljama sa nižim životnim standardom je jako visok procenat prevelencije karijesa u opštoj populaciji, pri čemu je više od 90 odsto karijesa netretirano. Razlog ovakvoj situaciji su niska prosječna primanja po članu porodice, pri čemu je cijena klasičnog restaurativnog tretmana karijesa disproporcionalno visoka. Upravo zato posebno treba istaći socijalno-ekonomski značaj prevencije karijesa.
Nutritivni status ima uticaj na zube u pre-eruptivnoj fazi, jer deficijencije vitamina D, A i malnutricija dovode do učestalije pojave strukturnih anomalija zuba. Malnitricija dovodi do narušavanja pojedinih odbrambenih sposobnosti organizma (fagocitna funkcija, ćelijski imunitet, sistem komplementa, sekretorna antitela, produkcija citokina) što može dovesti do egzarcebacije oralnih infekcija, čineći ih potencijalno opasnim po život (akutni ulcer-nekrozni gingivitis, noma). Ipak, smatra se da ishrana ima najveći lokalni uticaj u usnoj duplji, u smislu nastanka zubnih erozija i karijesa. Erozije predstavljaju problem koji je trenutno u porastu, a povezan je sa konzumacijom kisele hrane tj. citrusnog voća, cijeđenih voćnih sokova i gaziranih pića, naročito u industrijski razvijenim zemljama. Što se tiče karijesa, uprkos trendu smanjenja oboljelih u razvijnim zemljama i dalje postoji tendencija rasta u zemljama u tranziciji.
Postoji jasan dokaz o povezanosti između količine i učestalosti unošenja ugljenih hidrata prije svega saharoze i pojave dentalnog karijesa. Ovi podaci su zasnovani na naučnim dokazima dobijenim iz populacionih sudija, epidemioloških studija, kao i studija na eksperimenatlnim i životinjskim modelima. Što se tiče tipa ugljenih hidrata, pored saharoze oralne bakterije metabolišu i druge monosaharide i disaharide koji se nalaze u namirnicama (glukoza, laktoza, fruktoza, glukozni sirup, sintetski oligosaharidi i visoko rafinirani skrob), mada je uočena smanjena učestalost pojave karijesa kod primjene čvrste hrane bogate vlaknima i svježeg voća u ishrani. Primjena fluorida smanjuje rizik za nastanak karijesa, ali ipak nije omogućila eliminaciju karijesa, a u mnogim zemljama ne postoje adekvatni preventivni programi koji bi omogućili primjenu fluorida. Velike epidemiološke studije i sistematini prikazi literature su omogućili donošenje sledećih zaključaka vezanih za primenu fluorida i nastanak zubnog karijesa:
- U sredinama gde postoji dobra izloženost fluoridima uz upoterbu ugljenih hidrata u ishrani postoji srednji rizik za nastanak karijesa kod većeg broja ljudi;
- Upoterba ugljenih hidrata u ishrani prestavlja veći faktor rizika za nastanak zubnog karijsa kod osoba koje ne koriste fluoride;
- Pored široke primene fluoride dijeta vezana za upotebu ugljenih hidrata u ishrani i dalje ima veliki značaj u prevenciji karijesa, ali ne toliki koliki bi imala da se fluoridi ne upotrebljavaju.
Važno je da se nizak unos ugljenih hidrata u ishrani (< 15-20 kg/po osobi/godišnje, što predstavlja oko šest do 10 odsto ukupnog energetskog unosa) koji postoji u pojedinim zemljama zadrži na tom nivou, jer je na taj način obezbijeđena niska prevalencija karijesa. U zemljama gdje postoji velika potrošnja ugljenih hidrata preporučuje se posebna akcija zdravstvenih vlasti u okviru programa stomatološke zdravstvene zaštite kako bi se uticalo na zdravstvenu svijest potrošača i donijele pozitivne odluke u smjeru sopstvenog oralnog zdravlja. Preporučeno je da unos ugljenih hidrata ne bude iznad 10 odsto od ukupnog energetskog unosa, pri čemu konzumaciju šećera treba ograničiti na četiri puta dnevno maksimum. Takođe, implementacija adekvatnih programa primjene fluorida predstavlja odgovornost zdravstvenih vlasti.
