Afte su najčešći problem u domenu zdravlja usta koji nema veze sa zubima.
Zbog afti se pacijenti obraćaju stomatolozima, ljekarima opšte prakse i kožnim ljekarima, a najviše iskustva sa aftama imaju upravo stomatolozi.
Savremena medicina još nema odgovor na pitanje – zašto nastaju afte? Afte se najčešće definišu kao ranice, čirevi ili prekid u koži ili sluzokoži, sa gubitkom, tj. nekrozom površinskog i epitelnog tkiva.
Javljaju se pojedinačno ili u malim grupama, kod pojedinaca koji su inače zdravi. Afte su benigdne, odnosno ne mogu se zakomplikovati i prerasti u veći problem, a takođe nisu zarazne i ne mogu se prenijeti čak ni direktnim kontaktom, tj. poljupcem.
Kako nastaju afte?
Medicina je puna paradoksa, pa tako možemo uspješno pronaći uzroke rijetkih bolesti analizom DNK, ali i dalje ne znamo zašto nastaju afte!
Na mnogim sajtovima pročitaćete da afte nastaju zbog loše ishrane ili stresa, ali ova objašnjenja su nedovoljna, posebno jer su afte čak i češće u višim socioekonomskim slojevima, gdje je nivo stresa obično niži, a kvalitet ishrane bolji.
Afte nastaju kao imuni odgovor organizma na nešto što doživljava kao prijetnju, ali ne zna se šta.
T-ćelije, jedan od osnovnih tipova bijelih krvnih zrnaca, proizvode imunu reakciju koja se manifestuje kao afte i pretpostavlja se da afte mogu biti izazvane velikim brojem različitih faktora, koji nisu isti kod svih pojedinaca, a čak se mogu razlikovati i od jednog do drugog izbijanja kod iste osobe.
Kao mogući okidači za ovaj tip reakcije sumnjiče se lokalne povrede, hormoni, alergije, dehidracija, uticaji određenih namirnica, zatim aditivi u hrani, i konačno stres i slaba ishrana, dva uzroka koje smo već pomenuli, ali koji svakako nisu univerzalni okidači.
Pojava afti izrazito je učestala u nekim porodicama, što nam govori da i genetika igra veoma bitnu ulogu.
Procjenjunje se da svaka peta osoba u nekom trenutku pati od pojave afti, a one se najčešće pojavljuju u djetinjstvu i adolescenciji, zatim traju nekoliko godina i polako se povlače.
Veoma su rijetke osobe koje afte muče više od 10 godina, međutim njihovo povlačenje može biti veoma sporo, tako da pacijenti često imaju utisak da ih afte nikada neće napustiti, iako su već u dobu kada su se afte sasvim proredile.
Korisno je ispitati da li su afte manifestacija alergije, posebno alergija na hranu, i uraditi potrebne testove.
Pacijent može živjeti sa alergijom, nesvjestan da je ima, ukoliko su afte jedina manifistacija.
Još jedan od uzroka afti može biti deficijencija vitamina, međutim to je samo jedan od brojnih uzročnika, a ne čest uzročnik, kao što se tvrdi u nekim izvorima.
Afte u ustima – klinička slika
Afte se pojavljuju brzo, traju kratko i potpuno nestaju prije sledećeg pojavljivanja. Svaka pojedinačna afta traje između 7 i 10 dana, a većina osoba koje su sklone aftama doživljava 3-6 talasa tokom jedne godine.
Kod većine pacijenata afte izlaze istovremeno, tokom jednog ili dva dana, dok u težim slučajevima izlaze nekoliko dana, što produžava trajanje svake epizode.
Afte se pojavljuju na vlažnim tkivima unutar usta, dakle svuda sem na desnima, sa donje strane jezika i na čvrstom dijelu nepca.
Afte na nekoj od tri pomenute lokacije nisu nezabilježene, ali su veoma, veoma rijetke ili je riječ o drugim pojavama koje pacijenti pogrešno identifikuju kao afte.
Za afte je karakteristično da mogu biti veoma bolne, čak do te mjere da je pacijentu veoma neprijatno kada jede i događa se da pacijent gubi na tjelesnoj težini dok traje napad jer veoma malo jede.
Afte su najbolnije čim izbiju, tokom prvih 48 sati, i kako koja afta prolazi, tako bol koji je prati jenjava.
Najbolnije su afte sa gornje strane jezika, ne zadnjem dijelu nepca, kao i u grlu, jer one čine žvakanje i gutanje posebno bolnim.
Tokom napada afti pacijenti treba da izbjegavaju začinjenu i kiselu hranu, kako bi bol prilikom žvakanja i gutanja bio manji.
Lijekovi i preparati koji pomažu prilikom pojave afti
Osim upotrebe lasera, afte je moguće tretirati i spoljnim preparatima kojima se postiže isti efekat, odnosno umanjuje se bol, sprječava zapaljenje i ubrzava zacjeljivanje.
Većina preparata koje pominjemo ne kombinuje se sa laserom, ali vrijedi ih pomenuti jer u javnosti se često preporučuju supstance koje nemaju nikakav efekat na afte i zato je važno navesti onih nekoliko koje imaju:
Za ublažavanje bola koriste se sredstva koja prekrivaju i izoluju aftu, kao što je orabase, a zatim anelgetici, anestetici, i anti-inflamatorni preparati, najčešće u vidu tečnosti za ispiranje usta i sprejeva, a rjeđe u obliku paste, kao što su benzidamin, diklofenak i lidokain.
Za smirivanje upale koriste se kortikosteroidi, u većini slučajeva oni blaži, kao što je hidrokortizon, a za teže slučajeve i kortikosteroidi srednje snage, kao što su deksametazon ili betametazon.
Za brže zacjeljivanje i prevenciju sekundarnih infekcija koriste se topikalni antiseptici, kao što su doksicilin, tetracilin, minocilin i drugi.
Afte nije moguće tretirati sistemskim medikamentima, odnosno lijekovima koji se unose oralno, već se površinski tretiraju same afte, kako bi se ublažio bol i ubrzao proces zacjeljivanja.
Dokazano je da ne pomažu ni biljne terapije (često se smatra da pomažu Aloe vera i mirta), kao ni terapije zasnovane na preparatima koji sadrže metale, obično kalijum ili cink.
U određenim slučajevima postoje načini da se brzo suzbije napad afti, kao što su pojave afti vezane za menstrualni ciklus ili uzimanje lijekova za odvikavanje od pušenja.
U prvom slučaju pomaže progesteron ili promjena preparata za kontrolu plodnosti, a u drugom promjena tehnike za odvikavanje od pušenja (ponovno uzimanje cigareta ne pomaže).
U slučaju nutrivinih deficijencija, dodatak vitamina, posebno B12, može biti od velike pomoći.
Oralna higijena je veoma važna prilikom pojave afti, budući da je moguća infekcija afti zbog prisustva bakterija u ustima, tako da je osim temeljnog pranja zuba poželjno koristiti i tečnost za ispiranje usta.
