Vezivanje sintetičkih elastomera, tj. gumastih materijala za otiske započinje praktično već od samog početka miješanja, tj. kontakta osnovnog materijala i reaktora. Javljaju se prve elastične čestice koje se vremenom umnožavaju i umrežuju, što dovodi do potpunog vezivanja otisnog materijala i njegovog prelaska iz plastičnog u elastično stanje. U vremenu vezivanja sintetičkih elastomera razlikuju se dvije faze.
Prva faza je očvršćavanje materijala koje u kliničkom smislu dozvoljava vađenje otiska iz usta bez deformacija. Druga faza se nastavlja nakon vađenja otiska i traje kod nekih materijala i do jednog sata do potpunog okončanja polimerizacije. Tokom tog vremena moguće su još neke dimenzionalne promjene otisnog materijala, a tek njihovim završetkom nastupa vrijeme pogodno za izlijevanje otiska.
U kliničkom radu dobar pokazatelj završetka prve faze vezivanja je jednostavan test koji se provodi pritiskom tupim instrumentom (kuglica nabijača za amalgam) ili noktom (njem.: fingernageltest!) na površinu otisnog materijala, nakon kojeg ne ostaje impresija već se utisnuti dio trenutno “vraća” u prvobitni položaj. Nakon toga otisak ostavljamo u ustima još 1 – 2 minute kako bismo bili sigurni da je cijelokupan otisni materijal “očvrsnut”.
Ta prva faza vezivanja elastomera, zavisno od njegova hemijskog sastava i viskoziteta (konzistencije), traje od 5 do 10 min. U ukupnom vremenu rada sa sintetičkim elastomerima tokom postupka otiskivanja razlikujemo: vrijeme miješanja, vrijeme manipulacije (punjenje otisne kašike i namještanje u ustima pacijenta), i vrijeme vezivanja ili polimerizacije. Zbir ovih vremena za savremene materijale iznosi od 8 do 12 min. Poželjni su takvi otisni materijali koji imaju relativno dugačko vrijeme manipulacije, a što kraće vrijeme vezivanja kako bi postupak otiskivanja bio što ugodniji za pacijenta.
Na ukupno radno vrijeme rada sa sintetičkim elastomerima utiče i temperatura okoline, vlaga, atmosferski pritisak, te eventualno dodavanje usporivača (retardera) polimerizacione reakcije. No, oni se ne preporučuju za upotrebu zbog negativnog uticaja na svojstva otisnog materijala. Sintetički elastomeri ili gumasti materijali za otiske apliciraju se u usta pacijenta upotrebom različitih kašika. One mogu biti konfekcijske (metalne i plastične) ili individualne za pojedinog pacijenta.
Individualne kašike se izrađuju na situacionom modelu upotrebom hladno polimerizirajućeg akrilata. Kako u potpunosti odgovaraju situaciji u ustima, omogućavaju jednoličan sloj otisnog materijala (obično srednjeg viskoziteta), što smanjuje njegovu deformaciju prilikom vađenja iz usta. Takve kašike su stoga i najbolje, ali poskupljuju i komplikuju otisni postupak. Konfekcijske kašike mogu se koristiti (nakon sterilizacije), stoga su jeftinije I jednostavnije za upotrebu.
Kako se u njih obično stavlja otisni materijal vrlo visokog viskoziteta (kitasti), bolje su metalne kašike, jer se plastične prilikom pritiska otisnog materijala na oralne strukture mogu deformisati. Otisni materijali prijanjaju na kašike mehaničkim retencijama (perforacije, ojačani rubovi) ili upotrebom adheziva koji ujedno smanjuju i kontrakciju otisnog materijala. Fizička svojstva sintetičkih elastomera. Osim već spomenute konzistencije, među najvažnija fizička svojstva sintetičkih elastomera spadaju:
-preciznost,
-elastičnost i
-dimenziona stabilnost.
Preciznost se ogleda u mogućnosti reprodukcije najsitnijih detalja. Prema međunarodnim standardima, mjeri se mogućnošću otiskivanja ureza širine 20 mikrona urezanog u čelični blok. Današnji materijali još su i precizniji i to zapravo prelazi potrebe preciznosti u široj kliničkoj praksi. Preciznost zavisi i o polimerizacijskoj kontrakciji tokom vezivanja otisnih materijala. Kontrakcija može nastati i tokom hlađenja otiska s temperature usne šupljine na sobnu temperaturu, a zavisi od veličine koeficijenta termičkog rastezanja otisnih materijala i to ovim redosljedom:
polieteri > silikoni > polisulfidi.
Veličina termičke kontrakcije može se smanjiti upotrebom adheziva na kašikama za otiske. Elastičnost sintetičkih elastomera ogleda se u sposobnosti da se u polimeriziovanom stanju pod uticajem određene sile mogu deformisati, a nakon prestanka njenog djelovanja vratiti u početno stanje. Praktičan značaj ove elastične deformacije je što se deformacije nastale prilikom vađenja otiska iz usta, tj. prelaskom polimerizovanog otisnog materijala preko izbočenih mjesta, nakon nekog vremena gube, tj. materijal se vraća u prvobitni oblik.
Mjerenja elastičnosti otisnih materijala izvode se na taj način da izvrši istezanje materijala, tj. deformacija u iznosu od 10% volumena i trajanju 30 sekundi, a mjeri se postotak preciznosti, odnosno vraćanje otisnog materijala u prvobitni oblik. Polieteri su nakon svezivanja najčvršći otisni materijali i stoga ih je najteže izvaditi iz usta, ukoliko ima podminiranih mjesta. Dimenzionu stabilnost karakterišu promjene sintetičkih elastomera nakon njihovog vezivanja, pa do vremena izlivanja otiska.
Zavisi prvenstveno od kontrakcije ili ekspanzije (bubrenju) polimerizovanih otisnih materijala odnosno o mediju u kojem su odloženi. Kako je već naglašeno, neki materijali isparavaju nusprodukte nastale nakon polimerizacije a neki su hidrofilni pa upijaju vodu (polieteri). Rezimirajući često različita mišljenja i preporuke, proizlazi kako otiske uzete sintetičkim elastomerima nije poželjno izlivati u vremenu do 30 minuta nakon vađenja iz usta, a taj period može iznositi i do 2 sata.
Ovo je vrijeme potrebno za završetak polimerizacije otisnog matrijala tj. njegovo definitivno vezivanje. Nakon tog vremena neki materijali, poput adicionih silikona i polietera mogu biti odloženi bez posljedica i nekoliko dana, ukoliko su pohranjeni u suvoj sredini, dok se kondenzacioni silikoni moraju izliti u roku do 6 sati nakon vađenja iz usta. Poslije tog vremena linearna kontrakcija kondenzacionih silikona prelazi 0,5%, što je, prema standardima, gornja granica deformacije otisnog materijala koja se još može tolerisati.
Izvor: Full Dent
