Nekarijesna oštećenja tvrdih zubnih tkiva nastaju pod uticajem fizičko-mehaničkih i hemijskih faktora tokom života. Ne povezuju se s bakterijskim uzročnicima te imaju multifaktorijalnu etiologiju.
Trošenje zuba nastaje kao rezultat tri procesa: abrazije (interakcijom zuba i stranih tijela), atricije (kontakt zub o zub) i erozije (hemijska disolucija zubne supstance). U svakodnevnoj stomatološkoj praksi često susrećemo pacijente s različitim oblicima nekarijesnih oštećenja zuba. Takve patološke promjene dijelimo na abfrakciju, abraziju, atriciju i eroziju.
Obično su etiološki međusobno povezane te više oblika nalazimo kod istog pacijenta. Današnji stresan i ubrzan život može dovesti do raznih navika koje mogu direktno uzrokovati ili doprinijeti njihovoj pojavi.
Abrazija
Abrazija je trošenje zubnih tkiva pod uticajem neobičnih i neprirodnih fizičko-mehaničkih postupaka tokom života, kao što su mljevljenje, trljanje ili struganje. Uzrok abrazije je trenje između zuba i vanjskog predmeta.
Dva faktora koja učestvuju u pojavnosti abrazije su pacijent (nepravilnim, prečestim, predugim četkanjem zuba, upotrebi prevelike sile pri četkanju itd.) i supstancijski posrednici (vrsta, tvrdoća, broj, elastičnost dlačica na četkici, abrazivnost zubne paste, pH, količina paste). Nastaje zbog mehaničkog djelovanja čvrstih stranih tijela ili abrazivnih čestica na zubne strukture, često i u dužem vremenskom razdoblju te nezavisno od okluzijskih kontakata.
Abfrakcija
Abfrakcija je klinasta lezija u području vrata zuba (slika 2.) nastala zbog savijanja zuba uzrokovanog okluzalnim opterećenjem (neispravne restauracije, nefunkcionalni kontakt, ekstrahirarani susjedni zub) i parafunkcijama. Abfrakcijske lezije su uzrokovane savijanjem i krajnjim zamorom materijala zahvaćenog zuba na mjestu udaljenom od mjesta na kojem djeluje sila.
Veličina lezije je zavisna o snazi, trajanju, smjeru, frekvenciji i lokaciji sile. Gubitak zubne strukture se konačno pojavljuje u regijama gdje se koncentriše naprezanje. Nakon pokretanja lezije njeno napredovanje može biti ubrzano djelovanjem kiselina, erozije i/ili abrazije. Razlikujemo aktivnu (bez sjaja, s dentinskom preosjetljivošću) i hroničnu (tamnija, sjajna, bez dentinske prosjetljivosti) leziju.
Atricija
Atricija je dugotrajan proces pravilnog i postupnog gubitka zubnih struktura prilikom fiziološkog procesa žvakanja zbog nepovoljnih dodira antagonista, bez uticaja abrazivnih sredstava ili čestica. Definiše se i kao trošenje gleđi, dentina ili restaurativnog materijala zbog trenja o određenu površinu, odnosno trenja zub o zub pri okluzijskim kontaktima.
Samo površine zuba koje dolaze u međusobni kontakt podložne su tom procesu. Proces fiziološke atricije odgovara jednakomjernom i pravilnom trošenju zuba cjelokupne denticije. Najprije zahvata incizalne bridove sjekutića (slika 3.), zatim se troše okluzijske površine kutnjaka (slika 4.), palatinalne kvržice gornjih i bukalne kvržice donjih kutnjaka.
Bukalne, lingvalne i aproksimalne površine gube se u slučaju postojanja malokluzije. Trošenje incizalnih bridova najčešće se pripisuje atriciji. Okluzijska i incizalna lokalizacija atricije javlja se kod gutanja i stiskanja čeljusti, ali najznačajnije je zbog bruksizma, gdje se primjećuje ubrzano i uznapredovalo trošenje. Etiologija bruksizma nije u potpunosti razjašnjena. Kao faktori rizika navode se psihološki stres i anksioznost. Smatra se neurološki indiciranom aktivnosti koja se javlja noću ili kad je pacijent budan.
Očituje se atricijskim ili brusnim fasetama koje nastaju kao posljedica stiskanja, na zubima gornje i donje vilice i međusobno su komplementarne. Pacijenti rade kretnje u antero-posteriornom smjeru i u tom slučaju troše se prednji zubi. Prilikom lateralnih kretnji trošenjem su zahvaćeni gornji i donji očnjaci, ukoliko pacijent ima očnjakom vođenu okluziju te prekutnjaci i kutnjaci, ako ima grupno vođenje.
Erozija
Dentalna erozija (dentalna korozija ili hemijsko otapanje) je patološki proces postupne površinske degradacije pod uticajem hemijskih i elektrolitičkih faktora. To je hroničan, progresivan i ireverzibilan proces gubitka tkiva zbog hemijskog jetkanja, bez uticaja bakterija. Klinička i epidemiološka istraživanja pokazala su da je upravo erozija najčešći povod gubitku zubne supstance. Osnovni uzročni faktor je djelovanje kiselina na tvrda zubna tkiva.
Dolazi do otapanja minerala gleđi i dentina djelovanjem kiselina čiji je pH niži od 5,5 čime dolazi do omekšavanja zuba. Uzročni faktori mogu biti egzogeni, endogeni ili idiopatski. Djeluju tokom dužeg vremenskog perioda, od najmanje nekoliko mjeseci. Egzogeni faktori su ti koji najčešće erozivnim djelovanjem uzrokuju gubitak površinskih dijelova zubnih tkiva. Izvori ovih faktora su okolina, prehrana, lijekovi i stil života. To su pretjerana konzumacija pića s visokom koncentracijom limunske ili fosforne kiseline, voćni sokovi, gazirana pića, kisela pića za sportiste, začini za salate, ocat, vino, lijekovi (aspirin, antihistaminici), vitamin C, droge (amfetamini – Ecstasy).
Želučana kiselina kao endogeni faktor ima najbitniju ulogu u nastanku difuznih erozivnih promjena. Povraćanjem, tj. mobilizacijom kiseline iz želudca u usnu šupljinu ona zaostaje između jezičnih papila te u gingivnim sulkusima i džepovima. To se događa kod patoloških stanja koja uzrokuju regurgitaciju želučanog sadržaja i hronično povraćanje kao što su gastroezofagealna refluksna bolest (GERB), ulkusna bolest, opstipacija, anoreksija, bulimija, ezofagusna i pilorusna stenoza te kod bolesnika sa psihičkim tjeskobama te endokrinološkim poremećajima tokom trudnoće.
Idiopatskom erozijom smatraju se slučajevi kod kojih anamnezom i kliničkim pregledom nije moguće utvrditi uzrok, iako je utvrđena povećana količina limunske kiseline, mucina te nizak pH na mjestu erozije. Profesionalna erozija javlja se kod radnika koji su svakodnevno izloženi industrijskim plinovima, udišući hidrohloridnu ili sulfuričnu kiselinu, kod plivača u hloriranim bazenima te sportista zbog učestale konzumacije kiselih napitaka.
Terapija nekarijesnih oštećenja tvrdih zubnih tkiva
Cilj terapije je na vrijeme da identifikuje etiološke faktore i preduzeti sve vrste preventivnih mjera za pravovremeno zaustavljanje daljnje progresije bolesti. Na temelju ocjene težine kliničke slike pristupa se rekonstrukciji i zaštiti oštećenih površina zuba. Preventivne mjere obuhvataju individualnu edukaciju i savjetovanje pacijenta o prehrambenim i oralnohigijenskim navikama.
Nepodesne navike pijuckanja i mućkanja pića potrebno je izbjegavati kao i zakiseljenu hranu te uzimanje pića i kiselih napitaka između obroka. Pacijenta je potrebno upozoriti kako se pred spavanje trebaju izbjegavati kiseli obroci i pića jer je izlučivanje sline noću smanjeno.
Ukoliko ih je pacijent konzumirao, ne smije odmah da opere zube. Takođe je potrebno ograničiti upotrebu žvakaćih guma jer uzrokuju povećanu sekreciju želučane kiseline. Otpornost tvrdih zubnih tkiva može se povećati konzumacijom hrane bogate kalcijem, fosfatima i puferima (mlijeko, mliječni proizvodi), primjenom preparata bogatih fluoridima, bikarbonatima te neutralnih ili alkaličnih vodica za ispiranje usta.
Pacijentima s GERD-om preporučuje se spavanje s glavom na povišenom mjestu te izbjegavanje hrane i pića nekoliko sati prije spavanja. Ako je refluks prisutan noću i ukoliko su prisutne i parafunkcije, neophodno je korištenje udlage u koju se stavlja manja količina gelova na bazi magnezijeva hidroksida u svrhu neutraliziranja utjecaja kiselog želučanog sadržaja na zube.
Kod prolaznih preosjetljivosti oštećena se površina može zaštititi dentinskim premazima za desenzibilizaciju. Konzervativna restauracija estetskim materijalima je privremeno rješenje i zavisna je o dobi pacijenta, kliničkoj slici i progresiji bolesti. Fiksno-protetska restauracija je definitivno rješenje, ali za starije pacijente i kod velikih oštećenje.
Izbor: DenTBiH
