Problematika vezana za povrede stalne denticije zauzima značajno mjesto u oralnoj patologiji savremenog čovjeka. Izazov je u svakodnevnoj stomatološkoj praksi. U želji da pacijentu pružimo mogućnost da sačuva što duže zub i njegov vitalitet u skladu sa okolnostima povrede i opštem stanju organizma i imunog sistema pridržavamo se jasno definisanih stavki protokola rada.
Prema statističkim podacima obrađenim u mnogobrojnim naučno-istraživačkim radovima na ovu temu ustanovljen je jedan okvirni procentualni raspon tih povreda u dječjoj dobi i kod odraslih. U dječjem uzrastu taj se raspon kreće do čak 34% ( Kaste LM, Gift HC et al. 1996.United States), dok kod odraslih raspolažemo podacima da čak svaka četvrta odrasla osoba tokom svog životnog vijeka doživi jedan vid povrede zuba. Od toga 0,5%-16% se odnosi na avulzije zuba ( Andreasen JO, Andreasen FM et al. Oxford 2019).
Avulzija stalnih zuba, drugim riječima nazvana traumatskom ekstrakcijom zuba jeste jedna od najtežih povreda stalnih zuba
Definiše se kao potpuno izbijanje zuba iz svog ležišta, alveole praćeno potpunim prekidanjem periodontalnih vlakana. Pri tome jedan dio periodontalnih vlakana ostaje vezan za alveolarnu kost, a drugi dio za cement korijena zuba. Prema studijama, najčešće avulzirani zubi su centralni gornji sjekutići (Bastone EB,Freer TJ, review 2000). Najčešće su kod populacije između sedme i četrnaeste godine života. To se pripisuje nepotpunoj i nezavršenoj mineralizaciji okolne alveolarne kosti kao i visokoj rezilijenciji potpornog aparata zuba kod mlađe populacije.
Avulzija se javlja u vidu samostalne, ili udružene povrede sa ostalim povredama tvrdih i mekih tkiva regije lica i vrata
Prilikom avulzije neminovno dolazi do prekida neurovaskularnog snopa i do rupture pulpnog tkiva što za sobom povlači nekrotične promjene koje vode ka bakterijskoj kontaminaciji. Ukoliko ne dođe do ponovne uspostave vaskularizacije, ili ne uradi adekvatna endodontska obrada korijenskog kanala dolazi do infekcije. U nekim slučajevima se dešava čak agresivan vid eksterne inflamatorne resorpcije koji se javlja kao posljedica prodora infekta iz inficiranog pulpnog tkiva kroz dentinske kanaliće do površine cementa pri čemu kiseli bakterijski metaboliti stvaraju idealnu sredinu za stimulaciju rada osteoklasta.
Resorptivni procesi se obično na početku odvijaju u okolnom tkivu, jer je cement zuba otporniji
Postavlja se pitanje, koja je to terapija izbora kod takvih povreda? Koja je to strategija koja vodi ka uspješnoj terapiji? Redoslijed zbrinjavanja avulzije zuba je preporučen od strane Međunarodnog udruženja za dentalnu traumatologiju 2007.godine (Flores MT,Andersson L et al. Dent traum 2007) i dopunjavan u više navrata 2012. i 2020. godine( Fouad AF,Abbott PB et al. Dent Traum 2020) Prvenstveno je naglašeno da je uspjeh terapije determinisan trajanjem i uslovima ekstraoralnog čuvanja zuba, kao i stepenom oštećenja periodontalnog ligamenta i stanjem zubne pulpe!
Način i dužina fiksacije splintom i životna dob pacijenta također igraju značajnu ulogu. Uz sve to veoma je bitno uzeti u obzir da li se radi o zubu sa završenim ili nezavršenim rastom korijena! U svakom slučaju, najefikasnijom terapijom se smatra terapija neposrednom replantacijom ( u prvih 20 minuta od momenta povrede), na mjestu povrede čime bi se spriječilo dehidriranje periodontalnih vlakana na površini cementa i time povećala šansa za preživljavanjem implantiranog zuba. U praksi, često ovakav tretman nije moguće izvesti, pa se obično radi odložena replantacija, koja se odnosi na period od okvirno sat od momenta povrede.
Uspjeh terapija između ostalog će u velikoj mjeri zavisiti od očuvanja ćelija periodontalnog ligamenta. Nekrotične ćelije će voditi ka inflamaciji i posljedičnoj resorpciji, dok će vitalne omogućiti restituciju
Nadalje, najčešće se postavlja pitanje izbora odgovarajućeg medijuma za transport avulziranog zuba od mjesta povrede do terapeuta. Po svemu sudeći, idealna sredina za transport takvih zuba jeste ona sredina koja će u što većoj mjeri omogućiti održavanje vitaliteta ćelija periodontalnog ligamenta i zubne pulpe! To je sredina mora da posjeduje tzv. Klonogenske sposobnosti, djeluje antioksidativno, a pri tome ima kompatibilnu fiziološku pH vrijednost i osmolaritet kao i visoku dostupnost, a pri svemu tome ne sadrži mikroorganizme i da posjeduje ćelijske nutritijente. Najčešće se u literaturi spominje Henkov rastvor i Vispan® …
Kako obično okolnosti ne dopuštaju gubljenje vremena na traženju rastvora, a najrizičnijom opcijom za transport smatramo suhu sredinu, postavlja se kao logičan i pri tome pravila izbor vlažna sredina. U naučnim diskusijama i radovima se najčešće pominju medijumi tipa: mlijeko, kokosova voda, propolis, pa i sama pljuvčka pacijenta! Voda za piće nije preporučljiva zbog neodgovarajuće osmolarnosti što može dovesti do dodatnih oštećenja vitaliteta ćelija periodontalnog ligamenta. U slučaju kada se terapeut odluči za endodontski tretman prije replantacije, u savremenoj literaturi se najčešće nailazi na preporuku punjenja preparatima na bazi kalcijum-hidroksida, kao i MTA kod slučajeva sa nezavršenim razvojem korijena, dok kod završenog razvoja korijena najčešće srećemo preporuke za jodoform cement pastu i gutaperka apoene.
Pripremljen zub se postavlja u alveolu laganim pritiskom prstiju
Pitanje izbora splinta je također veoma značajno. “Labavi splint” koji će omogućiti minimalne fiziološke kretnje replantiranog zuba će za razliku od “krutog splinta” smanjiti mogućnost anlkilotičnog ishoda terapije. Obično se pribjegava korištenju žičano kompozitnog splinta, u trajanju od 7 do 10 dana, vodeći posebno računa da zub ne bude u traumatskoj okluziji, a svakako mora biti u pravilnom položaju. Jedno je sigurno, da nakon svih primijenjenih mjera bilo prereplantacijskih, same replantacije kao i perioda fiksacije, biće neophodno pratiti klinički i rendgenski svaki slučaj. Otvaraju se uvijek i iznova mnoga pitanja, vrlo složeni fiziološki procesi koji vode ka uspjehu, ili nekada na žalost ka neuspjehu tretmana.
Izvor: DenTBiH
