Liječenje karijesa i njegovih komplikacije čine jednu od najčešćih intervencija koju stomatolog obavlja u svojoj praksi.
Karijes, ukoliko se ne liječi na vrijeme, zahvata dublje slojeve gleđi i dentina da bi na kraju zahvatio i samu pulpu zuba (dio zuba koji sadrži nerve i krvne sudove).
Ovaj stadijum (kada je zahvaćena pulpa zuba) označava se kao zapaljenje pulpe tj. pulpitis i, ukoliko se ne liječi, dolazi do odumiranja pulpe i širenja infektivnog procesa van zuba. Tada nastaje zapaljenje tkiva oko vrha korijena zuba, koje se označava kao parodontitis.
Karijes
Karijes zuba predstavlja najrasprostranjenije oboljenje današnjice. Postoji nekoliko uzroka koji dovode do nastanka karijesa. To su:
*bakterije,
*ishrana i
*zubi i okolna sredina.
Bakterije dovode do nastanka karijesa na taj način što nastanjuju površinu zuba. One kao ishranu koriste ugljene hidrate i u toku razlaganja tih ugljenih hidrata dolazi do stvaranja kiselina.
Upravo te kiseline dovode do razlaganja minerala sa površine gleđi. Ovako razloženi minerali se gube, ostavljajući za sobom nemineralnu osnovu zuba, koju bakterije veoma lako uništavaju. Na taj način bakterije dolaze do sve dubljih slojeva minerala i što dovodi do širenja karijesa.
Ishrana predstavlja jednu od najvažnijih karika u brzini nastanka i širenja karijesa. Sva hrana je kariogena tj. sve hranljive namirnice imaju potencijal da izazovu karijes. Od tri osnovne vrste (ugljeni hidrati ili šećeri, proteini ili bjelančevine i lipidi ili masti) najkariogeniji efekat imaju šećeri.
Zbog toga ishrana ne treba da se bazira na šećerima (slatkiši, sokovi i sl.), već bi ishrana trebala da bude uravnotežena konbinacija sve tri vrste osnovnih hranljivih materija. Osim bakterija i načina ishrane, na nastanak karijesa, najviše utiču i okolna sredina zuba.
Pod ovim se najviše misli na pljuvačku, odnosno na njenu količinu i sastav. Poslije svakog obroka dolazi do stimulisanja lučenja pljuvačke. To, sa jedne strane olakšava gutanje, dok, sa druge strane, ima veoma važnu zaštitnu ulogu u čuvanju zuba od nastanka karijesa.
Pljuvačka je po svom sastavu baznog karaktera i upravo ta njena osobina joj omogućava da se bori protiv kisele sredine koju stvaraju bakterije na površini zuba i koja pogoduje razvoju karijesa.
Na ovom principu se i zasniva zaštitna uloga žvakaćih guma jer njihovim žvakanjem stimulišete lučenje pljuvačke koja svojom baznom reakcijom onemogućava razlaganje minerala sa površine zuba. Osim ovog načina dejstva protiv karijesa, žvake imaju još jedno tajno oružje.
One u svom sastavu umjesto šećera sadrže vještačke zaslađivače, kao što su sorbitol, manitol i sl. Bakterije nisu u mogućnosti da razlože ove šećere na kiseline i na taj način ostaju “bez municije”.
Opet treba naglasiti da upotreba žvakaćih guma NIKAKO ne može zamijeniti pranje zuba koje i dalje ostaje jedini način borbe protiv karijesa. Jedino se pranjem zuba mogu ukloniti bakterije sa površine zuba.
Liječenje karijesa
Tvrda zubna tkiva ne posjeduju sposobnost regeneracije. Drugim riječima, jednom izgubljene, organizam ne može zamijeniti gleđ i dentin. Upravo zbog toga jedini vid terapije karijesa predstavlja zamjena izgubljenih tkiva nekim od veštačkih materijala.
Danas se u stomatologiji koriste brojni materijali za nadoknadu tvrdog zubnog tkiva. U suštini, svi ovi materijali se mogu podeliti na tri grupe, i to:
*Amalgami
*Kompoziti
*Glas-jonomer cementi
Amalgami predstavljaju leguru žive sa jednim ili više metala, i to najčešće sa: bakrom, srebrom, kalajem i cinkom. Iako nemaju estetskih kvaliteta, njihova dugotrajnost, lakoća upotrebe i niska cijena ih je održala u upotrebi više od 200 godina.
Zapravo, prvi amalgamski ispuni koristili su se još davne 1774. godine u Francuskoj. Tadašnja legura se sastojala samo od srebra i žive. Današnji sastav uveliko se razlikuje od tih, početnih, i strogo je regulisan propisima.
Kao i od drugih materijala i od amalgama se traži da ne djeluje štetno po organizam, da je stabilan prije, u toku i poslije postavljanja u usta pacijenata, da ne mijenja hemijski sastav kao i da ima dobre mehaničke osobine.
Iako su već dugo u upotrebi, dentalni amalgami u posljednje vrijeme izazivaju velike dileme u naučnim krugovima, a sve u vezi njegove uticaja na zdravlje ljudi. Uzrok ovim dilemama predstavlja činjenica da se iz dentalnih amalgama u izvjesnoj količini oslobađa živa.
Sama živa predstavlja jedan od najotrovnijih supstanci i sa razlogom se postavljaju pitanja štetnosti amalgama. Ipak svi se slažu da oslobađanje postoji ali pitanje je u kojoj je to mjeri i da li to ima uticaja na zdravlje ljudi.
Sam autor ovog sajta je istraživao ovo pitanje i naišao je na veliki broj radova u kojima se ističe da su nivoi mnogo manji od nivoa za koje se smatra da mogu izazvati štetne posljedice (prema podacima Svjetske zdravstvene organizacije) čak i uslovima postovljanja većeg broja amalgamskih ispuna.
Sa druge strane, postoje radovi koji ističu štetnost amalgama. Autor je, nakon uzimanja svih informacija do kojih je mogao da dođe, zaključio da u svim slučajevima, kada je to moguće, treba upotrebiti materijale koji nisu na bazi žive (kompozite, glas-jonomere i dr.) a u slučajevima kada postoje prave indikacije za upotrebu amalgama, ne treba ga izbjegavati.
Kompoziti predstavljaju materijale koji se koriste za izradu estetskih nadoknada na zubima. Sam izraz “kompozit” označava konbinaciju nekoliko različitih materijala koji konbinovani daju materijal boljih karakteristika nego sami materijali odvojeno.
Tako su prirodni kompoziti i sama zubna tkiva: gleđ, dentin i cement, koja se sastoje iz organskih i neorganskih djelova. Dentalni kompoziti sastoje se iz tri glavna sastojka.
Organski dio čine razne smole koje se nalaze u vidu manjih jedinica (monomera). Upravo se ove manje jedinice, prilikom vezivanja, spajaju u veće (polimere) i tako dovode do očvršćavanja samog materijala.
Neorganski dio čine uglavnom kvarc, silikati, keramički prah i sl. Uloga ovih jedinjenja jeste da pruži bolje mehaničke karakteristike kompozitima. Treća komponenta je lijepak, koji povezuje predhodna dva sastojka u jednu cjelinu. Svi kompoziti koji se koriste u stomatologiji pakuju se u nevezanom stanju i to u obliku paste.
Vezivanje (polimerizacija) vrši se pomoću specijalne lampe koja emituje plavu svjetlost. Tada dolazi do vezivanja monomera u polimere i materijal se stvrdnjava. Kao što je svima poznato, najveća prednost ovih materijala jeste njihova estetika.
Upravo ta njihova sposobnost da do perfekcije imitiraju prirodna zubna tkiva čini ih tako popularnim. Sa druge strane, oni imaju i nekoliko loših strana. To su prije svega mala čvrstina, velika abrazija, velika prijemčtivost za plak i skupljanje prilikom vezivanja. Ova zadnja stavka je najveća mana ovih materijala.
Prilikom vezivanja, kao što je rečeno, dolazi do povezivanja manjih monomera u veće polimere, koji zauzimaju manje prostora nego monomeri pojedinačno. Zbog toga se poslije vezivanja između zuba i plombe stvara mikropukotina koja može biti izvor karijesa. Vremenom hrana može prebojiti tu mikropukotinu što se manifestuje pojavom žute linij oko ivica plombe.
Glas-jonomer cementi predstavljaju materijale novije generacije. Sadrže dvije glavne grupe sastojaka. Prva je prah kristala stakla (odakle potiče i naziv “glas” u nazivu materijala) i to su uglavnom soli aluminijuma i silicijuma.
Druga komponenta predstavlja neku od kiselina koja u toku reakcije vezivanja oslobađa različite jone (najčešće fluora), pa odatle potiče drugi deo naziva ovih materijala – “ionomer”.
Upravo ova karakteristika da odpuštaju jone fluora (koji sprječavaju nastanak karijesa) učinila ih je veoma popularnim, pogotovo u dečijoj stomatologiji. Pored ove, glavne karakteristike su im lakoća rukovanja kao i mali uticaj tehnike rukovanja na svojstva vezanog materijala.
To, u suštini, znači da za dobar ispun od ovog materijala ne moraju da se postignu idealni uslovi (što, na primer, nije slučaj sa kompozitima). Ovo je veoma značajno u dečijoj stomatologiji, gdje djeca imaju nemiran jezik i veliko lučenje pljuvačke pa je kod njih praktično nemoguće stvoriti idealne uslove rada.
Kao što je već rečeno, ovi materijali oslobađaju jone fluora. Zbog toga je njihova upotreba indikovana posebno kod mliječnih zuba. Oni su materijal izbora kod cirkularnog karijesa.
Mana im je mala otpornost na pritisak, te se ne preporučuje njihova upotreba kod stalnih bočnih zuba. Takođe, iako se proizvode u boji zuba, glas-jonomer cementi nemaju estetiku koju posjeduju kompoziti.
Pulpitis
Pulpitisi tj. oboljenja pulpe mogu da budu izazvana od brojnih uzročnika. Karijes zuba smatra se najčešćim i najznačajnijim uzrokom. Na žalost, i samo uklanjanje karijesa može djelovati štetno na pulpu zuba.
Nadražaji koji mogu izazvati oboljenje pulpe mogu biti: mikrobiološki, fizički i hemijski. Kada dođe do zapaljenja pulpe u tkivu dolazi do istih promjena kao i kod svakog drugog zapaljenja. Dolazi do širenja krvnih sudova i zapremine samog tkiva.
Međutim, kako je pulpa okružena tvrdim zubnim tkivom, to je nemoguće da pulpa promijeni svoju zapreminu. Tako dolazi do povećanja pritiska u njoj što, pored samog zapaljenja, izaziva oštećenje pulpe.
Zbog povećanog pritiska dolazi do stvaranja bola kada se zagrize na oboljeli zub. U ovom stadijumu stomatolog ima šanse da spase pulpu. Ukoliko se u početnom stadijumu zapaljenja ne ukloni uzrok istog, tada dolazi do trajnih promjena na tkivu pulpe.
Odumiru pojedine ćelije pulpe i zatvaraju se krvni sudovi, prvo na ograničenom području, a onda i u čitavoj pulpi. U ovom periodu zub je najbolniji. Tada dolazi do jakih bolova kako na najmanji dodir zuba tako i do jakih spontanih večernjih bolova.
Bol se pojačava na toplo i može se širiti na sve strane. Terapijske mogućnosti u ovoj fazi su veoma male. Pulpa mora da se ukloni.
Ukoliko se i ovom stadijumu ne ukloni uzrok, dolazi do potpunog odumiranja pulpe kao i njenog raspadanja tj. dolazi do stadijuma gangrene zuba. U ovoj fazi zub je bezbolan i neosjetljiv, jer su uništeni svi nervi koji se nalaze u zubu.
Međutim, ovo je samo kratkotrajna bezbolna faza. Zapaljenje i infekcija šire se van granica zuba i zahvata periodontalno tkivo tj. pulpitis prelazi u parodonditis.
Parodontitis
Pod pojmom parodontiti podrazumijevaju se oboljenja tkiva oko korijena zuba. Ova oboljenja mogu nastati pod dejstvom infekcije, traume ili nekih hemijskih uzroka. Infketivni uzrok najčešće predstavlja već inficirana pulpa zuba.
Kao takva, ona predstavlja stalni izvor mikro-organizama i toksina koji izazivaju parodontontise. Od simptoma koji se javljaju kod ovih oboljenja, prije svega javlja se bol na pritisak.
Infekcija koja se nalazi oko korijena zuba dovodi do povećanja zapremine, što dovodi do malog izdizanja zuba. Zagrizom na takav zub povećava se pritisak u zapaljenjom prostoru pa dolazi do stvaranja bola.
Terapija ovih oboljenja svodi se na uklanjanje uzroka infekcije tj. uklanjanje pulpe i liječenja kanala korijena. Ukoliko se ne ukloni uzrok oboljenja doći će do širenja infekcije i do stvaranja apscesa.
Liječenje pulpitisa i parodontitisa
Kada dođe do zapaljenja pulpe, oštećenja pulpe ili nastanka procesa na vrhu korijena, jedini način da se spriječi gubitak zuba jeste da se ukloni zapaljena ili mrtva pulpa.
U endodonciji (dijelu stomatologije koja se bavi ovom vrstom terapije) postoje dvije tehnike uklanjanja pulpe: mortalna (mrtva) i vitalna (živa).
Razlika između ove dvije tehnike je u tome što se u mortlnoj tehnici pulpa mora prvo umrtviti pa tek onda ukloniti, dok se kod vitalne taj postupak preskače i pulpa se uklanja bez umrtljivanja.
Postupak endodontskog uklanjanja pulpe se može podijeliti na četiri koraka:
*Pristupanje pulpi zuba
*Uklanjanje pulpe zuba
*Čišćenje kanala korijena zuba
*Punjenje kanala korijena zuba
U ovoj fazi stomatolog treba da napravi dobar pristup pulpi zuba, kako bi omogućio lakši i precizniji rad. To se postiže odgovarajućim svrdlima.
Pristupni otvor na zubu pravi se na griznoj površini kod bočnih zuba, dok se na prednjim zubima on pravi na nepčanoj ili jezičnoj strani zuba. Kada se omogući dobar pristup pulpi zuba pristupa se uklanjanju same pulpe.
To se postiže posebnim iglama, koje su nazubljene u suprotnom smjeru od smjera uvođenja igle u kanal. Tako, kada se izvlače iz kanala one tim zubcima kače tkivo pulpe i tako ga izvlače. Poslije uklanjanja pulpe zuba ostaju kanali koji su inficirani i nepravilnog oblika.
Da bi se ti kanali uspješno napunili neophodno ih je preoblikovati i izliječiti. U te svrhe koriste se posebne igle koje imaju izgled malih burgija.
Ručnim ili mašinskim okretanjem ovih igala kanali se ujedno šire i preoblikuju i tako omogućavaju sigurnije punjenje kanala zuba. Kada se kanali prošire i očiste oni se ispiraju. Ovim se uklanjaju ostaci nastali prilikom širenja istih.
Kanali se zatim pune posebnim pastama koje trebaju da ih zapečate i time onemoguće ulazak bakterija i stvaranje novih infekcija. Nakon punjenja kanala zub se zatvara odgovarajućim ispunom tj. plombom.
Izvor: Moj stomatolog
