Svakog jutra perete zube uvjereni da sve znate o tom procesu? Učite i djecu da protrljaju zubiće četkicom i isperu usta, ali i vi i djeca patite od karijesa, propada vam gleđ, zubi postaju osjetljivi? Nažalost, premalo pažnje obraćamo na sastav pasti za zube, kao i na ostale elemente higijene usne duplje.
Zato smo o najboljoj preventivi zdravih zuba i desni razgovarali sa prof. dr Jovanom Vojinovićem, prvim studentom u istoriji Stomatološkog fakulteta koji je diplomirao sa prosječnom ocjenom 10!
Da li je važno da čitamo sastav pasti za zube? Od čega se one sastoje i da li su neki sastojci važniji od drugih?
“Da, važno je da provjeravamo sadržaj paste za zube. Ona ima tri osnovne uloge. Prvo, treba da neutrališe dejstvo patološkog biofilma na zubima, neutrališe kiseline u usnoj duplji i podstakne remineralizaciju – vraćanje minerala u zubnu gleđ. Drugo, treba da abrazivnim česticama i deterdžentskim svojstvima poboljša mehaničko uklanjanje nečistoća i bakterijskog zubnog plaka (biofilma). Treće, ima i sastojke koji joj daju prijatan ukus, izgled, pjenušanje što doprinosi zadovoljstvu pri pranju zuba pa se ono lakše prihvata od najranijih dana. Uz sve to, postoje pokušaji da se zubnim pastama daju i druge uloge poput regulisanja zadaha, sprječavanja razvoja zubnog kamenca, izbjeljivanja zuba i tome slično, sa manje ili više uspeha.
Za remineralizaciju, tj. vraćanje minerala u zubnu gleđ, najvažnije je da pasta sadrži dovoljnu količinu fluorida. Kod djece je potrebno da abrazivne komponente budu blaže, jer je gleđ mliječnih zuba manje otporna. Zato nije dobro da ona koriste paste za odrasle. Pojedine sintetske komponente treba izbjegavati, ali se one uglavnom i ne nalaze u dječjim pastama. Da bi bili efikasni, fluoridi u zubnim pastama treba da se nalaze u dovoljnoj količini. Istraživanja su pokazala da je to najmanje 0,1% sastava ili tzv. 1000 ppm (ppm znači 1 dio na milioniti). Kvalitetne paste za odrasle sadrže uglavnom oko 1450 ppm”, kaže prof. Vojinović koji je autor 15 knjiga iz oblasti preventivne i diečje stomatologije i danas rukovodilac odeljenja za tu oblast na Stomatološkom fakultetu u Pančevu.
Da li zubna pasta može da bude štetna i da li postoje zamene za fluoride?
“Internetom kruže različite teorije zavjere koje bacaju drvlje i kamenje na fluoride. Prvo se brkaju pojmovi dejstva fluora koji se unosi u organizam preko vještačkog dodavanja u vodovod (florisanje), putem fluorisane soli ili tabletica i zubnih pasta. Fluor je prirodni sastojak koji se nalazi u većim ili manjim količinama u prirodnim vodama, ali je prisutan i u zelenom i crnom čaju, ribama, grožđu, himalajskoj soli. Velike doze, svakako (kao i svake druge supstance, pa i obične vode) mogu da budu štetne. Kada bi dijete pojelo kompletnu tubu zubne paste za odrasle, nastalo bi ozbiljno trovanje.
Ako bi svakodnevno gutalo u periodu razvoja zuba (prvih osam godina) količinu paste koju za pranje koriste odrasli (preko cijele četkice), može doći do prebojenosti i defekta na stalnim zubima nazvanog fluoroza. Do fluoroze dolazi kod ljudi u krajevima gdje se, prirodno, u vodi za piće nalaze veće koncentracije fluorida (kod nas je to u oblasti Vranjske banje i delovima Aranđelovca). Međutim, u tim krajevima nisu registrovana bilo kakva druga oboljenja.
Za ostalo ne postoji ni jedan jedini dokaz o mogućim štetnim dejstvima. U zemljama gdje se fluoridi već decenijama masovno koriste u zubnim pastama i gdje je pranje zuba njima redovna pojava, djeca imaju značajno manje zubnih kvarova i mnogo su zdravija nego u nerazvijenim sredinama gde se fluor ne koristi”, objašnjava prof. dr Vojinović, koji je kao stručnjak SZO rukovodio preventivnim stomatološkim programom Vojvodine.
Da li su efikasne “prirodne zubne paste”? Ili kombinacija sode bikarbone i sirćeta?
“Iako se gromoglasno reklamiraju, kada je riječ o prevenciji karijesa, još uvijek ne postoji stručno i naučno provjerena prirodna zamjena za fluoride. Vjerujte da me pratioci na Fejsbuku i portalu često pitaju o ekološkim “domaćim” kombinacijama kao što su soda bikarbona i sirće, ali moram da kažem da one – osim rastvaranja kamenca i privremenog bijeljenja zuba – mogu da rastvaraju i zubnu gleđ. Ni za jednu komponentu iz tzv. „prirodnih“ pasti ne postoje ubjedljivi naučni dokazi o preventivnim efektima. Ne treba previše paničiti zbog mogućih štetnih sastojaka u zubnim pastama. Većina se nalazi i u kozmetici i sredstvima za higijenu za djecu pa i hrani gdje su rizici po zdravlje mnogo veći. Oprez je svakako neophodan. Prirodne zamjene postoje, ali su i daleko skuplje, pa “koliko para toliko i muzike”. I potrebno je neprekidno provjeravanje deklaracija, a ne samo odabir prema mirisu i ukus ili ambalaži.”
Da li su korisni ksilitol i nanoapatiti, noviji sastojci modernih pasti?
“Postoje određeni dokazi da ksilitol i nanoapatiti mogu da budu zamjena za fluoride, ali još uvijek nisu toliko ubjedljivi. Ksilitol je alkoholni šećer, koji se prvobitno dobijao iz kore breze (pa se i zove često brezin šećer); kada je u količinama većim od 10% može da sprječava razvoj i aktivnost štetnih bakterija. Na pasti je najbolje to prepoznati ako se na deklaraciji nalazi na nekom od prvih 5 mjesta. Nanoapatiti su mineralne komponente (kristali) koje praktično izgrađuju gleđ i kada su u tzv. nano malom obliku (veličina manja od 100 nm) direktno se ugrađuju u kristalnu rešetku i nadoknađuju izgubljene minerale tokom karijesnog procesa. Pokazalo se da nanoapatiti značajno pomažu i u izbjeljivanju zuba. Danas postoje paste sa ksilitolom i nanoapatitima i, kod tvrdoglavih pristalica teorija zavjere, mogli bi da budu zamjena za fluor. Ipak najbolji preventivni efekat se postiže pastama koje sadrže sve tri komponente (fluor/ksilitol/nanoapatiti) jer one podstiču jedna drugu.”
Koju količinu paste treba upotrebiti pri pranju zuba kod dece i odraslih?
“Da bi se postigao zadovoljavajući preventivni efekat zubne paste sa dovoljnom količinom fluora ona se nanosi preko cijele četkice kod svih osoba starijih od 6 godina. Kod djece do 6 godina je, u početku, primijećeno da kod primjene paste sa preko 1000 ppm fluorida, zbog slabe kontrole gutanja može doći do fluoroze (šarenih zuba). Zbog toga su uvedene tzv. dječije paste sa manjim koncentracijama fluorida (200 do 500 ppm). Zatim je primjećeno da je, pored pada učestalosti karijesa stalnih zuba, došlo do porasta oboljenja kod mliječnih zuba.
Uzrok je pojačani unos slobodnih šećera od najranijeg djetinjstva (formule, keksi, sokići, kašice i sl.). Danas je prihvaćen stav da i djeca u svim uzrastima treba da koriste paste sa najmanje 1000 ppm fluora, ali da se one nanose u manjim količinama:
*do 2. godine se nanosi samo tačkica paste (veličine zrna pirinča)
*od 2. do 6. godine količina veličine zrna graška
*preko 6. godine kao i kod odraslih – puna dužina četkice (oko 2 cm).
Pranje zuba bez paste, tzv. prirodnim pastama bez navedenih aktivnih komponenti (fluor, ksilitol, nanoapatiti) u dovoljnim koncentracijama ili sodom bikarbonom, nema zaštitno dejstvo i dijete je u velikom riziku da dobije rani karijes. Ipak se smatra da je najbolji način prevencije da se u toku prve godine, a najbolje odmah po nicanju prvih zubića, profesionalno odredi nivo karijes rizika i na osnovu njega i nivo preventivnih mjera, vrste paste i dodatnih sredstava kao i učestalost posjeta stomatologu”, kaže dr Vojinović koji i sam redovno radi u stomatološkoj ordinaciji sa djecom kao i sa njihovim roditeljima.
Koliko često treba prati zube?
“Većina stručnjaka smatra da je dovoljno da se zubi peru dva puta dnevno i to ujutru i uveče, a idealno bi bilo tri puta. Češće pranje zuba moze da ošteti desni i čak oštećuje gleđ. Zubi se peru ujutru prije doručka i uveče pred spavanje, s tim što treba sačekati da prođe najmanje 30 minuta od posljednjeg obroka ili slatkih napitaka. Pojedini stručnjaci smatraju da nije preporučljivo prati zube u toku prvog sata poslije jela, ili poslije pijenja soka ili drugih napitaka koji sadrže bilo koju vrstu šećera. To tumače pojačanim prisustvom kiseline u zubnom plaku usljed fermentacije tako unijetih ugljenih hidrata. Pranjem zuba direktno razmazujemo kiselinu i utrljavamo je u mikro prostore u gleđi što može da podstiče njenog oštećenje – eroziju. Poslije unošenja hrane je dovoljno isprati usta vodom.”
Kako se pravilno koriste paste sa fluorom?
“Neophodno je oprati sve površine. Zato se preporučuje ustaljeni redosljed i najmanje pet pokreta na svakoj površini. To, otprilike, iznosi najmanje tri minuta, što je i minimum za utrljavanje paste. Veoma je važno da se poslije pranja zuba sa pastom usta ne ispiraju vodom najmanje pola sata (a najbolje uopšte ne ispirati), jer ispiranje umanjuje dejstvo aktivnih komponenti.”
Da li je važan izbor četkice? Koje preporučujete?
“Danas se smatra da u svim uzrastima treba da se koriste isključivo meke četkice za zube, kako bi se spriječile ozlede desni i vrata zuba. Uz pravilnu tehniku, one sasvim efikasno uklanjaju naslage i nanose aktivne materije. Četkica se mijenja čim počne razilaženje vlakana, a kod kvalitetnih brendova, to je poslije najviše dva mjeseca. Kvalitet savremenih četkica uglavnom određuje dužinu trajanja. Nauka nije definitivno potvrdila značajnu prednost električnih četkica, ali ukoliko je osoba ili dijete motivisanije da ih koristi, svakako imaju prednost. I sa električnom čestkicom treba voditi računa da se operu sve površine i da se glava četkice redovno mijenja. Najbolje je da stomatolog provjeri način i kvalitet pranja zuba i da sprovede kvalitetnu obuku ukoliko ono nije u redu. “
Da li treba ispirati usnu duplju? Kakve rastvore preporučujete?
“Kod učestalog unošenja kiselih i slatkih napitaka ili ugljenih hidrata između obroka, poželjno je i isprati usta sa nekom od vodica koje sadrže kombinaciju fluorida, ksilitola i nanoapatita, ili koristiti žvakaću gumu sa ksilitolom. Ukoliko nema problema sa krvavljenjem desni ili pojačanim rizikom od karijesa, nije preporučljivo samoinicijativno koristiti vodice za usta koje imaju antibakterijska svojstva. Korišćenje takvih sredstava, vrstu i dužinu treba da odredi stomatolog.”
Da li svi treba da koriste konac i interdentalne četkice? Koliko često i koja su pravila?
“Samo četkanje zuba uglavnom nije dovoljno da drži pod kontrolom razvoj zubnog plaka u prostoru između zuba i spriječi razvoj karijesa i zapaljenja desni (gingivitisa). Fluor i druge aktivne supstance iz zubnih pasti, kao glavni faktor oporavka zubne gleđi, isto tako teže prodiru u međuzubni prostor (pogotovo ako je u njemu hrana, a dolazi i do izraženog krvavljenja). To važi naročito ako pranje zuba kratko traje i usta zatim odmah ispiraju i time uklanja fluor sa površine. Zbog toga je neophodno da se pored korišćenja četkice uvede i dodatno, redovno održavanje higijene prostora između zuba. Alarm za to je krvavljenje desni između zuba poslije blagog pritiska zubnim koncem ili čačkalicom. Najefikasnije se međuzubni prostori čiste specijalnim, tzv. interdentalnim četkicama. One često ne mogu da prođu između zuba, pa se tada koristi zubni konac. Tuševi za desni nisu dovoljno efikasni i mogu da budu samo pomoćno sredstvo. Najbolje je da stomatolog na preventivnom pregledu procijeni stanje i pokaže pravilnu tehniku za svakog pojedinca. Ukoliko se uputstvo traži na Internetu, važno je da bude od strane mjerodavnih stručnjaka”, zaključio je dr Vojinović.
Izvor: Lepaisrecna/Mondo
