Gdje tačno počinje istorija stomatologije u Srbiji? Da li ste se nekada pitali ko se prvi na našim prostorima usudio da izvede stomatološki poduhvat u ljudskoj usnoj duplji, i tako ponudi rješenje za neku boljku koja se vjekovima liječila neprovjerenim metodama narodne medicine?
Da bismo dali odgovore na ova pitanja, moraćemo da zavirimo u doba kada su Sloveni naselili Balkan, i sa sobom donijeli “medicinsku” praksu koja je sasvim strana savremenim načinima liječenja. Ipak, vrijedi je pomenuti budući da su se ljudi nekada zaista oslanjali na neobične metode liječenja zuba koje su im pomagale, ili su oni barem željeli da vjeruju da je zaista tako.
U svakom slučaju, medicinska praksa tek pridošlih naroda na Balkan je poslužila kao svojevrsna baza za onu koja je počela da se razvija u Srbiji krajem 11. vijeka. U naredenim redovima ćemo se osvrnuti na stomatološku istoriju Srbije, sa akcentom na 20. vijek koji definitivno zaslužuje najviše pažnje kada je ova tema u pitanju.
Narodna medicina južnih Slovena: biljke i vradžbine kao lijek
Teško je odrediti gdje počinje, a gdje se završava narodna medicina, i postoji li uopšte problem za koji ona ne može da ponudi “rješenje” Upravo tako je vijekovima kroz istoriju narodna medicina bila lijek za sve, pa i za zubobolje, polomljene vilice i slične probleme sa kojima su se ljudi suočavali.
To je podrazumijevalo različite biljne mješavine kao lijek – napitke, biljne otrove i smjese sa korama drveća. Vjerovalo se da za svaku bolest postoji posebna kombinacija bilja koja utiče na konkretan problem. Na primjer, kora hrasta ili vrbe se smatrala najboljom “anestezijom” koja je ublažavala bol u polomljenoj vilici i zubima, a ujedno činila da rane brže zarastaju.
Ono što je u velikoj mjeri obojilo život Slovena je njihovo paganstvo, vjerovali su u božanstva prirode, molili se natprirodnim bićima i sve pojave su tumačili kroz prizmu natprirodnih sila. To objašnjava zašto ni procesi liječenja nisu mogli proći bez vradžbina i paganskih rituala koji su “liječili” raznovrsne bolesti, pa tako i bolesti zuba.
Tek primanjem hrišćanstva, slovenska praksa u liječenju se menja, pa stomatologija počinje da traži svoj osnov u pisanim zbornicima i opštim načelima liječenja zuba, koji su do srpske države došli iz tada napredne vizantijske zubne medicine.
Stomatologija u Srbiji za vrijeme turske vladavine
U doba kada Srbija postaje jedna od evropskih provincija Osmanskog carstva, Srbi su uveliko odbacili vjerovanja u natprirodne sile i druge paganske rituale, prihvatajući hrišćanstvo i njegova načela.
Ipak, narodna medicina je ostala zastupljena među Srbima sve do 20. vijeka, budući da školovanih ljekara opšte medicine nije bilo, a pogotovo se nije moglo govoriti o stomatologiji kao zasebnoj grani medicine u kojoj je bilo ko mogao dobiti stručnu pomoć zubara. U narodu su se izdvojili samouki i samoprozvani ljekari, koji su liječili ljudi po sopstvenom nahođenju, mada su samo rijetki svoje metode liječenja pronalazili u vrijednim medicinskim spisima koji su u Srbiju na ovaj ili onaj način stizli iz inostranstva.
Tek u devetnaestom vijeku se pojavljuju školovani ljekari na području Beograda, Požarevca i Kragujevca. I dalje je izuzetno teško izdvojiti stomatologiju iz opšte medicine, s obzirom na to da su u nedostatku školovanih stomatologa, oboljenja usta i zuba liječili obični ljekari.
Rađanje stomatologije u Srbiji sa Atanasijem Puljom
Ulazak u dvadeseti vijek donio je Srbima mnoge promjene, a jedna od najvećih se odnosila na razvoj stomatologije koja je konačno počivala na stručnim i adekvatnim praksama koje su se uveliko primjenjivale u svijetu. Za rađanje stomatologije u Srbiji zaslužan je Atanasije Puljo, koga nazivaju i ocem stomatologije na našim prostorima.
Puljo je tokom balkanskih ratova pružio ogroman doprinos radeći kao dobrovoljac u srpskom sanitetu, a iz njegove požrtvovanosti, ali i interesovanja za stomatologiju, proizašlo je potpuno nov pristup u zbrinjavanju pacijenata sa prelomima vilica. Ovaj pristup se bazirao na udruženom radu hirurga i stomatologa, gdje bi ranjenim vojnicima sa povredom vilice hirurg obrađivao meka tkiva, dok bi Puljo spajao i fiksirao polomljene vilične fragmente.
Iz ovoga je proizašla potpuna nova specijalnost u medicini – hirurgija vilice i lica, koja se ustalila tek krajem Prvog svjetskog rata i to kao maksilofacijalna hirurgija.
Prva stomatološka ordinacija u Srbiji i osnivanje stomatološkog fakulteta
Isti čovjek je zaslužan za osnivanje prve stomatološke ordinacije u Srbiji, koja je sa radom počela 1936. godine. Puljo je bio njen upravnik do početka Drugog svjetskog rata, a ujedno je bio i profesor na predmetu Bolesti usta i zuba, u okviru koga je podučavao studente pete godine Medicinskog fakulteta.
Ove generacije su po polaganju specijalističkog ispita, dobijala zvanje specijalista za bolesti usta i zuba, a isti kadrovi iz “školskih klupa” Atanasija Pulja su dvije decenije kasnije stajali za katedrama Stomatološkog fakulteta u Beogradu, osnovanog krajem četrdesetih godina prošlog vijeka. Atanasije Puljo ostaće upamćen kao najznačajnije ime za srpsku stomatologiju, i jedan od glavnih zagovornika osnivanja Stomatološkog fakulteta.
Sva ratna zbivanja i tragične okolnosti, nažalost, nisu dozvolile da Puljo posvjedoči osnivanju ovog fakulteta, koji je sa radom počeo nekoliko godina nakon njegove smrti. Ipak, srpski narod i stomatolozi ga pamte i odaju mu počast na razne načine. Ukoliko prolazite trgom Slavija u Beogradu, obratite pažnju na spomen ploču koja je istaknuta na zgradi poznatog restorana brze hrane, u njoj je više od dvije decenije sa porodicom živio i radio Atanasije Puljo. Takođe, ime ovog velikana nosi i jedna zemunska ulica u kojoj se Puljo rodio i proveo djetinjstvo.
Stomatologija danas: od vradžbina do savremenih tehnologija
Razvojni put stomatologije u Srbiji se nije završio, ali se može reći da je na svom vrhuncu, budući da stomatolozi u Srbiji danas primjenjuju najsavremenije metode rada koje nude rješenja za sve vrste problema sa zubima i vilicom.
Ono što je nekada bilo nezamislivo i imuno na vradžbine i biljne napitke narodne medicine, danas je itekako rješivo stručnošću srpskih stomatologa, a zubarska stolica je u međuvremenu prešla i u službu estetike, pa gotovo svaka stomatološka ordinacija nudi čitav niz usluga koje obećavaju zdrav, ali i lijep osmijeh.
Srbija se danas može pohvaliti i time da je jedna od najpopularnijih destinacija dentalnog turizma, pa veliki broj Evropljana rado prepušta rješavanje svojih problema sa zubima srpskim stomatolozima.
Izvor: Tvoj zubar
