Pojava bruksizma ne mora obavezno zahtjevati liječenje, jedino ako bruksizam uzrokuje ili prijeti ozbiljnim negativnim efektima na oralno zdravlje (poput jakog trošenja zuba ili jakih bolova mišića i/ili zgloba) ili štetno utiče na opšte dobro (npr. izaziva sukobe u vezama), opravdava intervenciju…. Jeste li znali šta je bruksizam? Jeste li čuli da neko u vašoj blizini škripi zubima?
Škripanje zubima može se odvijati noću ili danju, nesvjesno, a može uzrokovati određene probleme za zdravlje zuba, ali i za vilicu. Kako se ovaj problem liječi, te kakve su terapije potrebne? Šta na kraju dovodi do nesvjesnog škripanja zubima? Saznajte sve o bruksizmu.
Bruksizam (u naslovu namjerno pogrešan izraz škripanje zubima) je klinička pojava koju obilježava čitava paleta simptoma. Konsenzusnu definiciju bruksizma je dao međunarodni skup stručnjaka 2013. godine kao ponavljajuću mišićno-viličnu aktivnost koju karakteriše škripanje ili brušenje zuba i/ili stiskanje donje vilice.
Bruksizam ima dva oblika:
*za vrijeme spavanja, označeno kao bruksizam spavanja (SB),
*za vrijeme budnosti, označeno kao budni bruksizam (AB).
Može se manifestovati kod djece i kod odraslih. Etiologija (uzrok) uglavnom zavisi od centralnih faktora (osjetljivost na stres, emocije, osobine ličnosti, regulacija sna, autonomni nervni sistem), a ne od perifernog nervno-mišićnog sistema ili samih usta i zuba. Potreba za liječenjem zavisi od prisutnosti kliničkih posljedica, a ne o samom bruksizmu.
Dijagnoza se postavlja na osnovu:
1.anamneze ili istorije bolesti (upitnici, ankete za samoizvještaj),
2.kliničkog pregleda,
3.snimanjem EMG-a tokom budnosti ili EMA metodologija.
Dijagnoza, anamneza, istorija bolesti
1.Zvukovi u zglobu (škripanje, škrgutanje, škljocanje, pucketanje, krckanje…) tokom spavanja, tokom 3 ili više noći u poslednjih 3 do 6 mjeseci, potvrđeno od strane spavajućeg partnera (mada se oko 80% bruksizma dešava bez ovih zvukova).
2.Bol
a.bol u zubima – ako oštećenje povezano sa bruksizmom dosegne dentin, pulpa zuba može postati osjetljivija na hladan vazduh ili tečnosti,
b.bol u mišićima vilice – bruksizam spavanja može se u nekim slučajevima povezati s bolom, umorom, ukočenošću i drugim simptomima mišića snažnih zatvarača vilice (maseter i temporalis). Ako je prisutan, bol je često najgori nakon buđenja,
c.bol u viličnom zglobu,
d.glavobolja.
Dugo preopterećenje bruksizmom može, takođe, povećati učestalost i produženo trajanje epizoda „zaključavanja tj. ukočenosti“ viličnog zgloba ili čak njegovog izlaska iz zglobne jame.
Klinički pregled
1.Znakovi zuba:
Istrošenosti zuba, često su prisutni na očnjacima i sjekutićima. Smatraju se tipičnim znakom bruksizma, ali ih ne treba miješati sa drugim uzrocima trošenja kao što su mehaničko trošenje zuba, abrazija, atricija i erozija. Zatim tu su i pukotine gleđi prirodnog zuba.
2.Znakovi mekih tkiva:
a.linea alba (bijela linija) je hiperkeratoza oralne sluznice obraza,
b.udubljene bočne ivice jezika, obično obostrano,
c.snažno stezanje vilice može biti odgovorno i za povrede na jeziku ili sluzokoži obraza, koje se u početku manifestuju malim petehijalnim krvarenjima oko bijele linije ili eventualno bijelim lezijama. Drugi mogući znak je neobična keratinizacija usana kao posledica hroničnih ugriza.
2.Znakovi mišića:
a.mišića – mišići žvakači (posebno maseter i temporalis) trebaju se testirati na bol prilikom palpacije za vrijeme otvaranja i zatvaranja vilice,
b.hipertrofija mišića – ponavljana aktivacija viličnih mišića može dovesti do funkcionalne hipertrofije, što je najuočljivije kod mišića masetera i ako je vidljiva kada su mišići opušteni može predstavljati problem za estetiku lica
3.Znakovi TMZ, zvučni i bolni znakovi viličnog zgloba na palpaciju (pritisak).
4.Neuspjeh protetike, zubnih restauracija – Pacijenti s bruksizmom mogu biti u opasnosti od komplikacija na zubnim nadoknadama, od odvajanja ispuna na prirodnim zubima, rascementiranja kruna i mostova, do oštećenja ili pucanja svih fiksnih i mobilnih protetičkih radova, pa i na implantatima.
Upotreba uređaja za snimanje
Definitivna dijagnoza bruksizma kao motoričkog fenomena može se postići mjerenjem aktivnosti viličnih mišića elektromiografijom (EMG) uređajima za mjerenje, ali imaju ograničenu upotrebu zbog visokih troškova i vrlo male dostupnosti. Postoje i prenosni EMG diktafoni, ali su danas u sjenci tehnologija putem aplikacija na pametnom telefonu (EMA).
Faktori rizika:
1.Poremećaj spavanja, apneja, hrkanje i periodični pokreti udova mogu biti povezani sa bruksizmom,
2.Treba provesti psihološku procjenu, jer psihosocijalni faktori (preosjetljivost na stres, anksioznost, introvertnost…) i psihopatološki simptomi (neuroze) povezani su sa bruksizmom,
3.Loše navike poput grickanja (žvakaća guma, tapkanje zuba, grickanje noktiju, grickanje predmeta), pokreta koji uključuju meka tkiva (obrazi, usne ili jezik), pravljenje grimasa, guranje jezika uz zube, lizanje usana i dr. povezane su sa bruksizmom, posebno kod djece i adolescenata,
4.Dalje, navike kao što su pušenje, konzumiranje alkohola i kafe pogoršavaju bruksizam, iako su konkretni mehanizmi nejasni,
5.Bruksizam može biti dio kliničke slike drugih neuroloških oboljenja kao što su distonija, diskinezija, ekstrapiramidalni poremećaji i drugi,
6.Pojačava se uz gorušicu (osjećaj kiseline) koji nastaje zbog poremećaja u ishrani, poput bulimije i anoreksije, refluksne bolesti, pa čak i česte upotrebe određenih pića (limunov sok, gazirana pića) ili hrane (kiselih jela),
7.Upotreba antidepresiva (selektivni inhibitori serotonina ili antagonisti dopamina) može pogoršati bruksizam,
8.Upotreba kokaina ili ekstazija može doprinijeti pojavi bruksizma,
9.Genetska predispozicija.
Terapija
Kao što je i uzrok komplikovan, tako je i liječenje multidisciplinarno. Ne postoji uzročno liječenje bruksizma nego su trenutni modaliteti liječenja uglavnom simptomatske strategije kojima je cilj kontrola i spriječavanje posljedica bruksizma.
1.Savjetovanje
Pacijente treba obavijestiti da normalno kontakt zuba postoji samo tokom žvakanja i gutanja, što iznosi samo oko 15 minuta svakih 24 sata. Treba im savjetovati da pokušaju održavati razdvojene zube i mišiće vilice koliko god je to moguće, zatim dati upute za spavanje, uključujući smanjenje kofeina, pušenja, alkohola i energičnog vježbanja ili rada u kasnim noćnim satima.
2.Fizikalna terapija
Fizikalna terapija je važna opcija liječenja kod pacijenata sa bolovima i zamorom vilice, ali se više odnosi na zglobne poremećaje. Kod bolesnika s bruksizmom, vježbe mogu biti vrlo jednostavne, na primjer, istezanje viličnih mišića širokim otvaranjem usta, 10 ponavljanja 2 ili 3 puta dnevno, ili ponavljanim bočnim pokretima vilice desno-lijevo.
3.Oralni aparati
Oralni aparati (OA) se najčešće koriste, ali naučni dokazi i kliničko iskustvo govore da je njihova istinska djelotvornost za smanjenje bruksizma u najboljem slučaju prolazna bez dugoročnih efekata. Uprkos toj nesigurnosti u pogledu njihove stvarne djelotvornosti, primjena OA je indikovana u bolesnika s teškim i progresivnim trošenjem zuba i/ili ponovljenim lomovima ili neuspjehom zubnih nadoknada. Cilj je zaštititi zube i restauracije od trauma, posebno radove sa punim zubnim lukovima, jer dugotrajna upotreba istih, naročito sa prednjim kontaktima, čak i ako je potencijalno korisna za smanjenje simptoma, može biti povezana s neželjenim nuspojavama kao npr. promjena zagrižaja.
4.Liječenje okluzalnim splintovima
Indikovani su u slučajevima sa značajnim i napredujućim trošenjem zuba ili restauracija. Mogu biti tvrdi i meki, a najbolji su individualizirani (softverski 3D dizajnirani i izrađeni).
5.Kognitivno bihejvioralni pristupi
Potencijalna korist kognitivno-bihejvioralnog tretmana (CBT) ne podržava njegovu djelotvornost, ali s obzirom na relativnu sigurnost i neškodljivu prirodu takvog pristupa, može se uključiti u bilo koji protokol liječenja bruksizma kako bi se pojačali efekti kod hroničnog bruksizma izazvanog stresom i opuštanje vilice.
6.Protetička rehabilitacija
Izrada protetičkih radova, izvođenje nepovratnih okluzivnih promjena kao terapija bruksizma ili smanjenje simptoma boli u viličnim mišićima i/ili TMZ se ne preporučuje, jer je povezanost bruksizma s okluzalnim problemima zanemarljiva.
7.Farmakološki tretmani
Svi testirani farmakološki pristupi mogu smanjiti bruksizam, ali lijekovi se ne označavaju kao prvi pristup. Klonazepam i primjena blagih analgetika se mogu koristiti kao kratkoročna opcija u relaksaciji mišića i ublažavanju boli.
8.Onabotulinumtoxin (ranije poznat kao botulin toksin tip A) injekcije u mišiće masetera i/ili temporalisa su takođe opisane u smanjenju aktivnosti bruksizma.
9.Trigeminalna stimulacija, primjena električnih nadražaja na području n. trigeminusa poznato je da inhibira refleks kontrakcije mišića koji zatvaraju vilice.
10.Drugi alternativni pristupi uključuju termičke aplikacije (vruće ili hladne obloge), psihoanalizu, progresivno opuštanje, akupunkturu, hipnozu, meditaciju, kiropraktiku, ali je nivo naučnih dokaza koji podržavaju ove pristupe skroman. Pojava bruksizma ne mora obavezno zahtjevati liječenje, jedino ako bruksizam uzrokuje ili prijeti ozbiljnim negativnim efektima na oralno zdravlje (poput jakog trošenja zuba ili jakih bolova mišića i/ili zgloba) ili štetno utiče na opšte dobro (npr. izaziva sukobe u vezama), opravdava intervenciju.
Izvor: DenTBiH
