Bijela sterilna prostorija karakterističnog mirisa, svjetlo upereno u lice, neprijatan zvuk omanje bušilice i bol – tako oni koji zaziru od zubara uglavnom vide odlazak u stomatološku ordinaciju. Ipak, neprijatnom osjećaju koji nastaje tokom popravke ili vađenja zuba, decenijama na put uspješno staje – anestezija.
„S obzirom na to da je prva asocijacija na stomatologa uglavnom bol ili možda neka eventualna nelagoda, anestezija zauzima primat u modernoj stomatologiji, gdje je bezbolnost prije svega imperativ, ali i svakodnevica”, navodi doktor stomatologije Stefan Milenković u pisanoj izjavi za BBC na srpskom.
Ova medicinska metoda kojom se trenutno suspenduje ili ublažava bol kod pacijenta, mnogima koji strahuju od zubara – a i samim stomatolozima – umnogome „olakšava život” još od sredine 19. vijeka, kada je prvi put uspješno primijenjena.
Američki stomatolog Vilijam Morton je izvadio zub pacijentu upotrebivši etar 30. septembra 1846. godine, da bi petnaestak dana kasnije izveo javnu operaciju i pokazao kako ova tečnost ublažava bolove. On je 16. oktobra u operacionoj sali Opšte bolnice Masačusets, u Bostonu, uklonio tumor pacijentu i tako uveo anesteziju u svijet medicine. Danas je gotovo nemoguće zamisliti bilo kakav ozbiljniji hirurški zahvat, ne samo u stomatologiji, bez primjene anestezije.
Opšta i lokalna anestezija
Zahvaljujući napretku i dostignućima u oblasti stomatologije i drugim granama medicine, odlazak kod zubara danas ne mora da bude traumatičan, jer je bol moguće ublažiti gotovo pri svakoj intervenciji, tvrde lekari. Glavni razlog je upotreba anestezije, kako lokalne, tako i opšte. Vladimir Koković, doktor stomatoloških nauka, kaže da se lokalna najčešće koristi u „rutinskim stomatološkim intervencijama”, dok se opsežniji i hirurški zahtjevniji zahvati izvode pri opštoj anesteziji.
“Primjena opšte anestezije iziskuje posebne uslove u pogledu stručnosti i opreme, stoga se najčešće izvodi u bolničkim uslovima”, navodi u pisanoj izjavi za BBC na srpskom ovaj specijalista oralne hirurgije i implantologije koji trenutno živi i radi u Dubaiju (Ujedinjeni Arapski Emirati). Opšta anestezija, kaže njegov mlađi kolega Milenković, „potpuni je gubitak osjetljivosti nerava, praćen oslabljenom svješću”.
“U stomatologiji se koristi rjeđe od lokalne, a indikacije su uglavnom veće hirurške intervencije, usljed alergije na lokalne anestetike, kod pacijenata sa psihičkim tegobama, kod osoba sa smetnjama u razvoju…”, objašnjava stomatolog Milenković.
Izuzetno je važno, dodaje, da „postoje svi uslovi” za davanje opšte anestezije, odnosno da je prisutan anesteziolog i da je oprema za reanimaciju dostupna. Anestetik – supstanca, odnosno lijek kojim se postiže anestezija, daje se injekcijom ili inhalacijom (udisanjem).
“Najpopularniji lijek koji se može koristiti za opštu inhalacionu anesteziju, a u manjim dozama izaziva analgeziju (bezbolnost), je azotni oksidul ili gas smijavac”, kaže stomatolog Milenković, vlasnik jedne stomatološke ordinacije u Beogradu.
Dodaje da ovaj gas, zbog toga što podstiče na smijeh, može izazvati i „psihičku zavisnost”, usljed čega je „vrlo ograničene upotrebe kod nas”. Doktor Vladimir Koković ističe da Američka akademija za dječiju stomatologiju azot-oksidulom smatra „efikasnom tehnikom u redukciji anksioznosti i bola kod pacijenata dječijeg uzrasta”.
Zato se, dodaje, mnoge intervencije kod „malih pacijenata” izvode uz njegovu primjenu. Ipak, u stomatologiji se češće primjenjuje drugi tip anestezije – lokalna, uglavnom injekcijom. Koković, nekadašnji docent na Stomatološkom fakultetu u Beogradu, kaže da ova anestezija još od početka 20. vijeka predstavlja „najprimjenljiviju tehniku suzbijanja bola pri stomatološkim intervencijama”.
„Savremena farmakologija omogućila nam je da danas u ponudi imamo različite tipove lokalnih anestetika koji omogućavaju brzo postizanje i duži period bezbolnosti tokom intervencije”, navodi on.
Stomatolog Stefan Milenković kaže da se lokalna anestezija razlikuje od opšte pre svega po „načinu prijmene i polju delovanja koje je ograničeno na lokalno tkivo”.
„Lokalna anestezija se primjenjuje za veći dio vilice, za manje površine, kao i za saniranje samo jednog zuba”, objašnjava Milenković.
Ovim vidom anestezije se, dodaje, postiže „analgetski učinak i gdje pacijent ne doživljava više bol, ali ima osjećaj za pritisak i temperaturu”. Kako bi se izbjegao bol na mjestu uboda igle, ona takođe može djelovati i „kao površinska”, a tada se nanosi kao gel ili putem spreja.
Anestezija u praksi
Doktor Stefan Milenković prilikom stomatološke intervencije prvenstveno primjenjuje lokalnu anesteziju – artikain i lidokain sa adrenalinom.
“Koristim ih u svim situacijama – od popravki, koje potencijalno mogu izazvati bol, do komplikovanih vađenja zuba.
„Uvijek kada očekujemo da intervencija može izazvati nelagodu kod pacijenta”, dodaje.
Kako pacijentu ne bi nanio nikakvu bol, posebnu pažnju tokom intervencije obraća na davanje anestezije. Sam proces se odvija tako što se, kaže, prvo izvrši priprema „utrljavanjem anestetika u vidu gela i prskanjem anestetikom u spreju”, na samom mjestu uboda.
„Poslije nekoliko minuta, posebnim špricom sa izrazito tankom iglicom koja se savija, ubrizgavamo lokalnu anesteziju”, opisuje Milenković.
Pet minuta kasnije, „polje djelovanja je potpuno bezbolno”, te se može pristupiti popravci, vađenju ili nekom drugom tretmanu zuba.
Gas smijavac, etar, kokain…
Ljudi su kroz istoriju na različite načine popravljali i vadili zube, ali i suzbijali bol. Za neutralisanje bola ili izvođenje operacija su isprva, uglavnom neuspješno, korišćene različite metode i supstance – biljke, opijati, alkohol, pa i hipnoza. Doktor Vladimir Koković kaže da je „tradicionalna kineska medicina sugerisala i akupunkturu”, dok je u 13. vijeku primjenjivana tehnika udisanja dima spaljenog bambusovog drveta.
„U jednoj ciriškoj ordinaciji u prvoj polovini 19. vijeka prilikom ekstrakcije zuba angažovan je orkestar koji je svirao glasnu muziku pokušavajući tako da skrene pažnju pacijentu sa bolne intervencije”, navodi stomatolog.
On smatra da su prva epohalna otkrića nastupila baš u ovom vijeku, među kojima je i „primjena inhalacione anestezije” što je omogućilo „dalji razvoj hirurških i stomatoloških grana”. Prvu neuspješnu javnu prezentaciju primjene anestezije azot-oksidulom, odnosnom gasom smijavcem, tokom vađenja zuba održao je američki stomatolog Horas Vels početkom 1845. u Opštoj bolnici Masačusets, u Bostonu. Operacija je prošla katastrofalno, a njegov prisutni kolega Vilijam Morton rekao je da je pacijent „vrištao od bolova”.
Morton je 30. septembra naredne godine, prilikom vađenja zuba upotrebio etar – sintetizovan iz mješavine sumporne kiseline i alkohola. Pacijent je navodno tražio da ga zubar hipnotiše, ali je doktor umjesto toga upotrebio supstancu za ublažavanje bolova. Bio je to uvod u prvu javnu i, za razliku od Velsa, uspješnu demonstraciju upotrebe etra kod operacije tumora – 16. oktobra 1846.
Ovaj datum se danas obilježava kao Međunarodni dan anestezije. Pošto je etar imao nedostatke – bio je eksplozivan, a pacijenti bi često kašljali ili povraćali dok su ga udisali, u Velikoj Britaniji zamijenio ga je gas hloroform. Početkom 20. vijeka u upotrebu su ušli i prvi lokalni anestetici – na bazi kokaina, a anesteziolozi su se pojavili kao posebna profesija. Etar se, prema tvrdnji britanskih ljekara, i danas koristi kao anestetik, ali je modernoj verziji hemijski dodat fluor.
Reakcija pacijenata
Reakcije ljudi na anesteziju su drugačije jer je „prag tolerancije na bol” različit, kaže stomatolog Stefan Milenković.
„Često primjećujemo da će muškarci krupnije građe prije pomenuti neophodnost anestezije prije samog rada, za razliku od osoba ženskog pola koje češće budu zaista hrabre.
„To je lični utisak, ne treba generalizovati, ali svakako prije samog tretmana u ordinaciji ako postoji i mala šansa da se javi bol, uslijediće detaljan razgovor sa pacijentom koji će dovesti do zajedničke procjene o neophodnosti anestezije”, navodi 33-godišnji zubar.
Davanje anestezije u pojedinim slučajevima zahtijeva posebne mjere opreza, pogotovo ako je riječ o djeci ili trudnicama, a postoje i pacijenti koji od nje mogu biti izuzeti.
„Anestezija se ne preporučuje osobama koje imaju istoriju alergijskih reakcija, određene kardiovaskularne bolesti, skorije pretrpljeni srčani ili moždani udar, hormonalne poremećaje”, ističe Milenković.
Dodaje da u tim slučajevima anestezija može negativno uticati na sam proces stomatološke intervencije, usljed „preosjetljivosti organizma”. Milenković kaže da su neželjene reakcije rijetke, ali da su sve ordinacije opremljene za pružanje prve pomoći.
Savremena stomatologija
Od prvog pokušaja primjene anestezije kod stomatoloških pacijenata prije više od 170 godina do danas, ova medicinska disciplina je višestruko napredovala pomjerajući granice. Vladimir Koković kaže da je sinonim savremene stomatologije bezbolnost. Jedna od novina je i davanje lokalne anestezije bez upotrebe igala, kao i jontoforeza – postupak davanja lokalne anestezije u dublje slojeve tkiva primjenom blage električne energije.
Međutim, obe metode su pokazale nedostatke u odnosu na „tradicionalnu tehniku”. Doktor Koković živi i radi u Dubaiju gdje je „možda malo više zastupljena primjena kompjuterizovane stomatologije u koju se ubraja i kompjuterski kontrolisana aplikacija lokalnog anestetika”.
„Ovim je bolnost intervencije svedena na minimum”, zaključuje stomatolog.
Izvor: BBC/srpski
