U svakodnevnoj stomatološkoj praksi, vrlo često srećemo veliki broj pacijenata sa nekarijesnim oštećenjima zuba.
Nekarijesna oštećenja zuba nastaju usljed štetnog djelovanja različitih fizičko-mehaničkih i hemijskih faktora, što, u ovom slučaju, isključuje povezanost sa bakterijskim uzročnicima.
S obzirom da je usna duplja dinamičan sistem u kojem su zubi neprestano izloženi različitim uticajima iz spoljašnje sredine, malo je vjerovatno da navedeni mehanizmi deluju zasebno.
Smatra se da upravo interakcija između različitih etioloških činilaca dovodi do klinički vidljivog trošenja zuba. U zavisnosti od uzročnika, lokalizacije i izgleda lezije, razlikujemo četiri tipa nekarijesnih oštećenja zuba:
ABRAZIJA – nastaje usljed trenja između zuba i nekog stranog tela. Obično se javlja na kvržicama i bridovima krunica, kod tzv. “mastikatorne abrazije”, kao posljedica trenja izazvanog konzumacijom pretežno tvrde hrane.
S druge strane, detekcija abrazivnih faseta u vratu zuba, najčešće je posljedica pretjeranog održavanja oralne higijene. To znači da tehnika, učestalost, vrijeme i sila koja se primjenjuje prilikom pranja zuba, mogu imati značajnu ulogu u nastanku cervikalnih abrazivnih lezija.
Osim nepravilne tehnike pranja zuba (horizontalno četkanje tvrdom četkicom) abraziju mogu izazvati pretjerana i nepravilna upotreba zubnog konca, kukice od proteze, dugotrajan pritisak nekog predmeta (pušenje lule, grickanje olovke, noktiju, semenki) i određene profesije kao što su duvači stakla, muzičari ili radnici izloženi vibracijama.
Ne tako rijedak slučaj abrazije zuba sreće se i kod osoba sa keremičkim protetskim nadoknadama kada, usljed mnogo manje tvrdoće prirodne gleđi, dolazi do oštećenja zuba prilikom obavljanja svakodnevnih funkcija.
ATRICIJA – označava gubitak tvrdih zubnih tkiva uzrokovan kontaktom zuba o zub prilikom funkcionalnih ili parafunkcionalnih kretnji.
Fiziološku atriciju karakteriše ravnomjerno trošenje najprije incizalnih bridova, a potom i okluzalnih površina bočnih zuba. Nastale atricijske fasete su glatke, ovalne i sjajne.
Pojava karijesa na lezijama izazvanim abrazijom ili atricijom je rijetka iz razloga što su oštećene površine glatke i ravne, te je mogućnost nakupljanja plaka i zadržavanja hrane minimalna.
Patološka atricija se javalja u slučaju prejakih kontakata izmedju antagonista (bruksizam) ili kod strukturnih anomalija zuba kao što su amelogenesis imerfecta, odnosno dentinogenesis imerfecta.
Oštećene površine zuba su obično slične veličine te se međusobno podudaraju, dok su mjesta na kojima je došlo do ekspozicije dentina, podložna promjeni boje.
Posljedice i reakcija pulpo-dentinskog kompleksa zavise od dužine trajanja štetne nokse. U slučaju nadražaja blažeg intenziteta dolazi do produkcije sekundarnog dentina, dok kod dužeg i jačeg djelovanja štetnih nadražaja postoji mogućnost pojave preosjetljivosti dentina kao i hiperemije pulpe.
EROZIJA – je patološki proces postupne, površinske degradacije zuba pod uticajem hemijskih i elektrolitičkih faktora.
U današnje vreme često je prisutna kod odraslih ali i djece, dok novija literature ukazuje na prevalencu izmedju 35% i 57%. Različite vrste kiselina, bilo da su endogenog ili egzogenog porijekla, dovode do demineralizacije zuba.
Kada govorimo o egzogenim faktorima, to se prije svega odnosi na stil života i način ishrane. Pretjerana konzumacija pića sa visokim procentom fosforne ili limunske kiseline, zatim voćnih sokova, lijekova (vitamin C, preparati gvoždja, aspirin) ili droge (ekstazi) dovodi do erozivnih promjena na zubima.
Pojedina zanimanja (elektrohemijska ili metalna industrija) ili bavljenje sportom u hlorisanoj bazenskoj vodi, takođe mogu dovesti do erozivnih oštećenja, koja su uglavnom prisutna na labijalnim površinama sjekutića.
Najčešći endogeni uzročnik erozije zuba je želudačna kiselina. Stanja koja uzrokuju regrutaciju želudačnog sadržaja i često povraćanje su obično gastroezofagealni refluks, opstipacije, anoreksija i bulimija. U tom slučaju, dentalnu eroziju zapažamo na palatinalnim površinama sjekutića i okluzalnim površinama molara.
ABFRAKCIJA – je klinasta lezija u predjelu vrata zuba uzrokovana savijanjem i krajnjim zamorom materijala usljed okluzalnog opterećenja (loše restauracije, prevremeni kontakti, ekstrahovani susjedni zub) ili parafunkcionalnih kretnji.
Klinički izgled pomenutih oštećenja varira od plitkih žlijebova lociranih na vratu zuba, do oštrih i dubokih lezija u obliku slova “V”, smještenih ispod nivoa gingive.
Hroničnu formu karakteriše tamnija prebojenost lezije i odsustvo dentinske preosjetljivosti, dok kod aktivnog oblika abfrakcije, oštećena površina je senzitivna i bez sjaja.
Interakcijom hemijskih, mehaničkih i bihevioralnih faktora dolazi do pojave više od jednog oblika nekarijesnih oštećenja zuba. Stoga je potrebno na vrijeme identifikovati etiološke činioce i primijeniti raspoložive preventivne mjere radi zaustavljanja dalje progresije bolesti.
U zavisnosti od ozbiljnosti oštećenja moguće je primeniti preparate za desenzibilizaciju, konzervativnu terapiju ili protetsku rehabilitaciju, u slučaju većih oštećenja i pacijenata starije dobi.
