Pregled interneta u vezi uticaja meda na zdravlje zuba dovodi laika u potpunu konfuzju, sa oprečnim informacijama i preporukama. Klasični stav, koji dominira u stomatološkoj struci, govori da je med, zbog bogatog prisustva slobodnih šećera kariogen (može da izazove karijes).
Prema samoj definiciji WHO med je uvršten u slobodne šećere:
“Svi šećeri koji se dodaju hrani od strane proizvođača, tokom kuvanja ili tokom jela zajedno sa šećerima prirondo prisutnim u medu, voćnim sokovima, sirupima i koncentratima (defincija WHO)“.
Sa druge strane pojedini blogovi, zloupotrebljavaju pojedina preliminarna istraživanja i proglašavaju med za svemogući lijek, pa i protiv oboljenja zuba, uprkos dosadašnjem kliničkom iskustvu.
Sastav meda:
Med je sladak i gust sok, što ga pčele proizvode od nektara, koji skupljaju na cvjetovima ili slatkim izlučevinama (medene rose) nekih insekata. Med je i jedan od najsavršenijih proizvod prirode, i u njemu se nalaze gotovo svi sastojci koji grade ljudski organizam.
Šećeri čine preko 75% sastava meda (to čini oko 17 g šećera na jednu supenu kašiku meda). Najviše su zastupljeni fruktoze (oko 38%) i glukoze (oko 30%), ponešto ima maltoze (oko 7%) i saharoze (oko 1,5%). Varijacije u sadržaju šećera su značajne u zavisnosti od vrste meda i svakako, njegove „prirodnosti“ Zatim slijedi voda koje ima od 15 do 20%, takođe u zavisnosti od vrste meda. Voda daje medu njen viskozitet i gustoću. Ipak med, za razliku od ostalih slobodnih šećera, nije „prazna“ (samo energetska) namirnica.
On sadrži gotovo sve što gradi jedan živi organizam. Tu su bjelančevine i aminokiseline koje dospijevaju najviše iz pčelinjih pljuvačnih žlijezda tokom prerade nektara. Značajno je prisustvo brojnih organskih kiselina, najviše ima mravlje, ali sadrži i oksalnu, ćilibarnu, limunsku, vinsku, mliječnu, glukonsku, piroglutaminsku, maleinsku, valerijansku i benzojevu kiselinu.
Količina minerala zavisi od vrste meda i njegovog porekla, i sadrži gvožđe, bakar, mangan, silicijum, hlor, kalcijum, kalijum, natrijum, fosfor, aluminijum, magnezijum. Prisutni su i brojni vitamini, ali njihove količine nisu dovoljne da zadovolje potrebe ljudskog organizma. U medu se još nalaze i hlorofil, inulin, pigmenti, vosak, razlličiti enzimi.
Med posjeduje značajnu kalorijsku vrednost (100 g meda je oko 1,5 kJ) i značajan glikemički indeks (nešto niži od saharoze, ali podiže šećer u krvi), tako da nije poželjan kod dijabetičara. Prema nekim izvorima jedan kilogram meda ima hranljivu vrijednost kao: 50 komada jaja, 3 kg ribe, 1 kg šunke, 2,5 kg telećeg mesa, 6 kg pomorandži ili 10-12 kg povrća. Sa medom ne treba miješati propolis, drugi pčelinji proizvod koji ima drugačija svojstva i moguće medicinske uloge.
Vrste meda
Pored raznolikostin u zavisnosti sa koje biljke i iz kog podneblja je prikupljan nektar, osobine meda u velikoj mjeri zavise i od načina pripreme. Sirovi med se vadi direktno iz košnica, uglavnom hladnim ceđenjem voštanih saća, u kojima se nalazi, bez naknadnog procesuiranja, i u njemu su jedino kompletno sačuvana sva ljekovita i hranljiva svojstva.
Procesuirani med se dobija procesom homogenizacija i ono može da bude putem:
*Vrcanja – vađenjem meda iz saća centrifugalnom silom.
*Topljenja(pasterizacija) – dobija se lagim zagrijavanjem zdrobljenog saća.
Zabunu često stvaraju etikete proizvođača sa naznakama Prirodni med i Čisti med, koje se ne rijetko podvode kao sirovi med, što ne mora da znači, zbog ne postojanja striktnih pravila u deklarisanju. Svi komercijalni medovi su uglavnom procesuirani do određene mjere, a pitanje je u kome obimu su prisutni i dodatci vode i šećera.
Laboratorijski je sasvim izvodljivo da se sintetiše tečnost istog izgleda i ukusa kao i pravi med, sa istim odnosom šećernih komponenti, ali nije moguće da se postignu i biološke osobine i efekti pčelinjeg proizvod. U svakom slučaju nihova hranljiva i ljekovita vrijednost su umanjeni.
Antibakterijska svojstva meda
Med ima neograničeni rok trajanja; poznata je anegdota, kako je pronađen u egipatskim piramidama nepromijenjenog sastava i ukusa. To je posljedica snažnih antibakterijskih faktora u njemu. Oni su se pokazali efikasni na većinu bakterija i gljivica, pa čak i na neke bakterijske vrste iz rana koje su otporne na antibiotike.
Ali antibakterisko dejstvo nije univerzalno i postoje značaje razlike(čaki i do 100 puta) između različitih vrsta meda. Antibakterijska svojstva potiču od visoke koncentracije šećera i njihovog osmotskog efekta na bakterijske ćelije. Isto tako je pronađeno da veći broj vrsta meda sadrži enzim koji razlaže glukozu(glukosa oksidaza) pri čemu se oslobađa vodonik peroksid(hidrogen) koji je poznati antiseptik.
Nemaju sve vrste meda hidrogen u sebi, isto tako njega toplota prilikom prerad nekih vrsta uništava, kao i enzimi u ranama. Iako posjeduje antibakterijska svojstva, u medu mogu da se zadrže i prežive pojedine spore, posebno izazivače botulizma. U organizmu male djece one se aktiviraju i mogu da dovedu do vrlo ozbiljnih infekcija.
Medicinska svojstva meda:
Med pored antibakterijskih, posjeduje još i antioksidansna, i protivazapaljenska (antiinflamatorna) svojstva i podstiče raparaciju tkiva. Zbog toga se od vajkada koristio u narodnoj medicini za liječenju rana i infekcija, što se i danas čini.
Postoje posebne vrste tzv. medicinskog meda koji je sa kontrolisanih paša, bez antibiotika i procesuiranja, ali je oslobođen i od mogućih bakterijskih spora i drugih infekcija pomoću gama zračenja. Pakuje se u specijalnim sterilnim aplikatorim. Po svojim „isceljiteljskim sposobnostima“ je posebno poznat med sa Novog Zelanda prikupljan sa biljke Manuca.
Pored dokazane uloge u isceljenju rana, dokazi postoje o mogućem ljekovitom uticaju meda na opekotine i kašalj. U narodnoj medicini se ističe iscjeljujuća uloga, ali bez dovoljno snažnih naučnih dokaza, kod sljedećih stanja: alergijskih kijavica, urinarnih infekcija, dijabetesnih ulceracija, hemoroida, proliva, snižavanja holesterola, svraba, ulceracija u digestivnom traktu, astme, drugih alergija, opekotina od sunca.
Neki eksperimenti su pokazali i inhibitorno dejstvo na tumorske ćelije, ali je to daleko od praktične primjene.
Primjena meda u stomatologiji
Primjena meda u različitim oblicima (zubne paste, rastvor, bombone, žvake) se sa više ili manje uspjeha praktikuje kod različitih promjena na sluznici usta poput povreda, afti, virusnih oboljenja(herpesnis stomatititis i groznica), glivičnih oboljenja.
Primjećeno je brže smanjenje zapaljenja i zarastanje rana, kao i smanjenje bola. Posebno je efikasan kod rana na sluznici usta, poslije zračne terapije malignih promjena. U posljednje vrijeme postoje istraživanja o korišćenju meda, zbog njegovih antioksidantnih, antiinflamtornih i reparatornih svojstava, u liječenju zapaljenja gingive i parodontalnih infekcija i rana poslije vađenja zuba.
U te svrhe najviše istraživanja je sprovedno sa Manuka medom i medicinskim medom. Komercijalne vrste meda posjeduju slabija ljekovita svojstva. Najveći problem kod primjene preparata na bazi meda je njihov kratak kontakt sa oboljelim površinama.
Med i zubni kvar
Najviše kontraverzi postoji u vezi sa uticajem meda na razvoj zubnog kvara. Po svome sadržaju šećera med je svakako kariogen. On je ljepljiv i zadržava se na površini zuba, pogotovu ako je kombinovan sa skrobom (hljeb, pahuljice, keksi). Isto tako istraživanja su pokazala da je manje kariogen od šećera zbog prisustva antibakterijskih komponenti, antioksidanta i polifenola u njegovom sastavu.
Pojedine vrste sirovog meda(Manuka i sl.) dokazano inhibiraju rast kariogenih bakterija, i sprečavaju rast i sazrevanje zubnog plaka. Pad pH (povećanje kiselosti) po unošenju meda, je manje i kraće traje, nego kod unosa drugih oblika slobodnih šećera. Druge studije ne potvrđuju ove nalaze.
Zanimljivi su rezultati istrživanja uticaja meda na kiselost pljuvačke i stepen topljenja zubne gleđi. Sam med je kisele reakcije (pH se kreće u prosjeku oko 3,9, a raspon pH kod različitih vrsta je vrlo šarolik od 3,4 do 6,1) Ali, isto tako je dokazano i postojanje tzv. faktora smanjenja rastvorljivosti koji sprječava topljenje gleđi, ali kod slabog prisustva pljuvačke(npr. pacijenti posle zračne terapije).
Kod normalnog lučenja pljuvačke, u prisustvu meda u ustima, dolazi do izvlačenja minerala iz površnih slojeva zubne gleđi. Ovaj zaštitni faktor je vrsta fosfatnog estra, koga razlažu enzimi iz pljuvačke. S druge strane brojna su klinička iskustva o razvoju agresivnih formi karijesa kod čestog unosa meda, posebno kod dece. Ranije, rasprostranjena navika uspavljivanja beba sa cuclom umočenom u med uglavnom je dovodila do razvoja ranog (cirkularnog) karijesa.
Preporuke za korišćenje meda
Konzumiranje komercijalnih vrsta meda je izrazito kariogeno i nikako ne može da bude dobra zamjena za šećere. Umjerenost je majka svih mudrosti, pa to isto važii za med. Nekoliko kašičica dnevno sasvim je dovoljno. Med ne treba kombinovati sa drugim slobodnim šećerima, pa i skrobom, a pogotovu ne sa gaziranim i drugim kiselim napitcima.
Poslije unosa meda (kao i kod ostalih slobodnih šećera), usta treba odmah dobro isprati vodom, još bolje sa nekim remineralizacionim rastvorom koji sadrži fluoride, ksilitol, nanoapatite ili njihove kombinacije. Može da posluži i žvakaća guma, pogotvu ako u sebi sadrži ksilitola. Neophodna je izuzetna oralna higijena svih površina, a posebno međuzubnih.
Poželjnije je da se zubi ne peru 30 minuta poslije unosa bilo koje vrste slobodnih šećera. Bebama do godinu dana ne treba davati med i sve proizvode koji ga sadrže, zbog mogućnosti trovanja bakterijom botulizma, kao i zbog mogućih alergija.
Izvor: dječija stomatologija/drjovan
