Šta je CED? CED ili Savjet evropskih stomatologa je evropsko neprofitno udruženje koje predstavlja preko 340.000 stomatologa širom Evrope.
Ranije se zvao EU Dental Liaison Committee (EU DLC), ali mu je naziv promijenjen u maju 2006. Udruženje je osnovano 1961. godine, a sada ga čine 33 nacionalna stomatološka udruženja iz 31 evropske zemlje.
Predstavlja vodeću organizaciju stomatologa čitave Evrope. Na čelu organizacije nalazi se Dr Marko Landi. Završio je studije stomatologije u Milanu, a bio je predsjednik Stomatološke komore Italije.
Poštovani g.Landi, nalazite se na čelu organizacije koja okuplja preko 340.000 stomatologa iz čitave Evrope, recite nam da li je mit ili realnost da jednog dana sistemom jedinstvenog protokola stomatoloških intervencija, pacijenti budu u prilici da dobiju podjednako dobru uslugu u ordinaciji koja se nalazi u Švajcarskoj, Nemačkoj, Rumunijii i Srbiji? Koliko smo danas daleko od toge ideala?
„Stomatologija je profesija koja se neprestano razvija. Tokom proteklih decenija bili smo svjedoci važnog napretka u pogledu tehnika, materijala i protokola liječenja. Kliničke smjernice i preporuke se redovno ažuriraju na osnovu istraživanja i novih dokaza. Međunarodna i evropska naučna udruženja objavljuju preporuke zasnovane na najboljim raspoloživim podacima i doprinose promovisanju visokih standarda stomatološke njege. Međutim, uspostavljanje jedinstvenog protokola za različite stomatološke intervencije značilo bi standardizaciju pružanja stomatoloških usluga, što bi, kako se ogleda u Rezoluciji CED-a o standardizaciji zdravstvene zaštite, ograničilo profesionalnu autonomiju stomatologa i njihovu sposobnost prilagođavanja tretmana individualnim potrebama i zahtijevima pacijenata.
Zdravlje ostaje nacionalna nadležnost svih država članica i stoga je dužnost nacionalnih zdravstvenih sistema da organizuju i pružaju zdravstvene tretmane, a samim tim i da obezbijede najbolju zubarsku njegu. Uvjeren sam da su stomatolozi širom Evrope posvećeni pružanju sigurnih i visokokvalitetnih usluga, koje pruža visokoobrazovana stomatološka radna snaga kroz kombinaciju nacionalnih zakona, profesionalnih propisa i etičkih kodeksa. Saradnja naučnih i regulatornih tijela na evropskom nivou može doprinijeti obezbjeđivanju pružanja sigurne, visokokvalitetne njege koja je usmjerena na pacijenta“.
U godišnjem izvještaju za 2019 godinu CED je definisao niz stavova i regulativa, od pitanja etike u stomatologiji do pitanja vakcina u stomatologiji. Recite nam koji su mehanizmi da se te preporuke sprovedu u djelo, da ne ostanu samo mrtvo slovo na papiru?
„Jedna od glavnih aktivnosti CED-a je predstavljanje stavova za nacrt izmjena i dopuna predloženog zakonodavstva EU, kako bi se osiguralo da se stavovi evropskih stomatologa odražavaju u svim odlukama EU koje na njih utiču. To radimo direktno radeći sa kreatorima politike EU, posebno sa Evropskom komisijom i Evropskim parlamentom, uglavnom putem naših nacionalnih udruženja članica, utičući na nacionalne vlade. U 2019. godini CED je radio na važnim temama, od prevencije u stomatologiji do korporativne stomatologije i stomatoloških podataka i zdravstvenih kartona.
U 2020. rad se uglavnom koncentrisao oko tekuće pandemije COVID-19, pored obrazovanja, vještačke inteligencije i bezbjednosti pacijenata. Naš rad zahtijeva stručnost različitih profesionalaca koji se sastaju u okviru CED radnih grupa. Preko njih pružamo platformu za razmjenu informacija između nacionalnih udruženja, kao i podršku u razumijevanju primjene i posljedica zakonodavstva EU. Oni predstavljaju odskočnu dasku, sa ciljem da nacionalna udruženja uzimaju u obzir, promovišu i sprovode izjave i rezolucije na nacionalnom nivou. Saradnja između donosioca odluka, i onih koji odluke sprovode je jedini siguran način da odluke budu na pravi način primjenjivane”.
U jednoj od svojih zvaničnih poruka citirate podatak Svjetske zdravstvene oragnizacije, kažete da je stomatologija oblast kroz koju se potroši skoro 300 milijardi dolara. Ozbiljan novac je prostor za potencijalne zloupotrebe svih vrsta, kolika je danas opasnost od onoga što Vi nazivate korporativizacija stomatologije?
„Korporativna stomatologija je rastući trend u Evropi, u toku je značajan ekonomski razvoj u oblasti pružanja kvalitetne stomatološke zaštite. Iako je inicijativa za pružanje stomatoloških usluga što većem broju pacijenata pohvalna, prelazak na isključivo komercijalni poslovni model, za pacijente može biti štetan kako za oralno, tako i za opšte zdravlje pacijenata. Postoji nekoliko rizika koje korporativni trend predstavlja za stomatološku profesiju, kao što je prikazano u Rezoluciji CED o korporativnoj stomatologiji u Evropi. Pored rizika po radnu snagu, po zdravstvene sisteme i po zdravlje pacijenta, skladan odnos između stomatologa i pacijenta može ugroziti i korporativna stomatologija. Empatičan i umirujući stav stomatologa je najvažniji u našoj profesiji i treba da ostane u osnovi svakog liječenja i pružanja stomatoloških usluga“.
Jedna inicijativa CED-a bi mogla da bude uspješno rješenje za sve moguće nedoumice koje se tiču pitanja vakcinacije. Dokle se stiglo sa idejom o jedinstvenom digitalnom informativnom portalu na temu vakcina?
„Vakcinacija je ključni faktor u zaštiti evropskog javnog zdravlja i mi se trudimo da CED što više doprinese postizanju tog cilja. Kao što se ogleda u Rezoluciji CED o vakcinaciji, stomatolozi su važni akteri u promociji vakcinacije i angažovanju zdravstvenih radnika, kao i njihovih pacijenata. U eri u kojoj je vakcinacija postala kontroverzna tema, neophodno je slati jasnu poruku da vakcine djeluju u borbi protiv neposrednih prijetnji, poput pandemije izazvane SARS-CoV-2, kao i virusa kao što je HPV. Takođe, mogu pomoći u smanjenju negativnih posljedica neprimjerene upotrebe antibiotika i mogu se vidjeti kao sredstvo u borbi protiv antimikrobne rezistencije. Programi vakcinacije imaju neprocjenljivu vrijednost i treba ih promovisati, posebno jer su zablude o vakcinaciji i zaraznim bolestima javni fokus sa individualnih i kolektivnih koristi, prebacile na nepovjerenje i strah. Jedinstveni portal za digitalne vijesti bio bi nemoguć zadatak zbog sveprisutnog uticaja medija koji nažalost mogu postati izvor i dezinformacija. Međutim, pouzdana zvanična tijela poput Svjetske zdravstvene organizacije, Evropskog centra za kontrolu bolesti, Evropske komisije, Evropske agencije za lijekove pružaju mnoštvo dragocenih informacija o vakcinaciji koje zdravstveni radnici mogu koristiti za obrazovanje svojih pacijenata. Relevantan primjer veb stranice koju su zajednički razvili nekoliko tijela s ciljem da pruže tačne, objektivne, ažurirane dokaze o vakcinama i vakcinaciji je Evropski informativni portal o vakcinaciji“.
Tema koja nikako da se riješi u potpunosti, je pitanje upotrebe amalgamskih plombi. Najnoviji podaci, ipak, idu u prilog tome da se amalgamske plombe koriste i nadalje, iako su u mnogim zemljama sprovedene aktivnosti u cilju potpunog ukidanja amalgamskih plombi. Kakav je Vaš komentar?
„Kao materijal koji se koristi u stomatologiji već decenijama, amalgam je i dalje glavni izbor u nekim zemljama. CED je aktivno uključen u razvoj politike EU o upotrebi zubnog amalgama kroz naše kontakte sa Generalnim direktoratima Evropske komisije za zdravstvo i za životnu sredinu. Kao što je istaknuto u Ažuriranoj rezoluciji CED-a o zubnom amalgamu, nedosljedna upotreba zubnog amalgama u različitim zemljama je posljedica različitih zdravstvenih sistema i zahtijeva individualni pristup u procesu pronalaženja rješenja za zamjenu ovog materijala. Štaviše, postepeno ukidanje amalgama mora biti praćeno preventivnim mjerama i odgovarajućim istraživanjima na slično efikasnim i univerzalno primjenljivim zamenskim materijalima za zubne ispune. Ove ideje bile su srž odgovora CED-a na izvještaj „Procene izvodljivosti za postupno ukidanje zubnog amalgama“ koji je izdala Evropska komisija. U avgustu 2020. godine, Evropska komisija je odobrila princip postupnog ukidanja zubnog amalgama već do 2030. godine. Međutim, tek 2022. godine Komisija će donijeti zakonodavni prijedlog za postupno ukidanje upotrebe zubnog amalgama. U pripremi takvog zakonodavnog predloga, Komisija će izvršiti procjenu uticaja, kojoj će takođe doprinijeti i CED, kako bi se osiguralo da postupno ukidanje nema negativan uticaj na oralno zdravlje Evropljana”.
Nezaobilazna savremena tema u medicini je pitanje pandemije Covid 19 virusom. Kakve su Vaše procjene, koliki su gubici nastali pandemijom ovog virusa, kako u broju stradalih kolega stomatologa u Evropi, tako i u finansijskom smislu, koliko je tržište stomatoloških usluga pretrpelo gubitke?
„Pandemija COVID-19 biće ugrađena u našu istoriju kao remetilac 2020. godine, sa pogubnim zdravstvenim, socijalnim i ekonomskim efektima. Od početka krize javnog zdravlja početkom marta, CED radi na tome da svoje članove obavještava o najnovijim međunarodnim i evropskim informacijama, smjernicama i podacima. Dali smo povratne informacije o evropskim preporukama i smjernicama, objavili saopštenja za štampu i dokumente o preporukama. Sproveli smo i odgovarajuće ankete kako bismo bili sigurni da naši članovi ostaju povezani i u potpunosti informisani. Naše ankete bile su uspješno sredstvo za procjenu sličnosti i razlika u nacionalnim smjernicama i razvoju javnog zdravlja. Očigledno je da je vrlo malo zemalja moglo pružiti zvanične podatke o stopi zaraze stomatologa. Međutim, prema najnovijim rezultatima upitnika CED, stopa infekcije evropskih stomatologa nije bila veća od one kod opšte populacije. Ove rezultate pripisali smo već protokolima za kontrolu infekcije na visokom nivou i prioritetima stomatoloških profesionalaca za sigurnost pacijenata.
Stoga je kontinuirano pružanje stomatološke zaštite promovisano širom Evrope. Što se tiče ekonomskog uticaja pandemije, jasno je da je ona bila pogubna za mnoge sektore i da će se oni morati suočiti sa surovim posljedicama tokom narednih godina. Na stomatološki sektor ekonomski su uticali različiti stepeni u zavisnosti od nacionalnih smjernica i preporuka. Prema podacima prikupljenim od članova CED-a, stomatološke ordinacije su u nekoliko zemalja zatvorene na kratak vremenski period na početku pandemije, a u većini je pružanje stomatološke zaštite svedeno na hitnu njegu. Poslije ovog perioda, zubarska njega je nastavljena uz upotrebu odgovarajuće zaštitne opreme i protokola rada. Štaviše, ova pandemija predstavlja priliku za preusmjeravanje stomatologije ka manje invazivnom i preventivnom pristupu, u kojem stomatološki timovi rade u partnerstvu na suočavanju sa zajedničkim rizicima za oralne bolesti i druge nezarazne bolesti“.
Ovaj intervju biće objavljen u medijima zemalja Balkanskog poluostrva gde živi i radi nekoliko hiljada stomatologa. Mnogi od njih nisu u mogućnosti da rade u zemljama Evropske unije iako žele da nastave karijeru u Evropi. Da li nam možete reći da li će se nešto promijeniti kada je u pitanju olakšani protok visokoobrazovane radne snage, stomatologa i specijalista stomatoloških grana, između zemalja Evropske unije i zemalja koje nisu članice EU?
„Slobodno kretanje evropskih građana za život i rad unutar Evropske unije jedan je od temeljnih stubova evropskog jedinstvenog tržišta, a Direktive predstavljaju okvir unutar kojeg stomatolozi, zajedno sa ostalim zdravstvenim radnicima, mogu slobodno migrirati između država članica EU obavljajući svoju profesiju bez mnogo prepreka. Obezbjeđivanje visokokvalitetnog pružanja stomatološke zaštite trebalo bi da ostane prioritet za stomatologe, unutar i van granica EU. Evropski stomatolozi zalažu se za olakšavanje prekograničnog priznavanja profesionalnih kvalifikacija, ali ne na štetu kvaliteta obrazovanja i stomatološkog liječenja, kako je navedeno u Izjavi CED-a o zajedničkim principima obuke prema Direktivi 2005/36/EC. Što se tiče stomatologa koji nisu iz EU, postupci ocjenjivanja (ocjena diploma, testovi medicinskog znanja, jezički zahtijevi, dužina dodatnih programa itd.) razlikuju se među zemljama. Jedna od glavnih publikacija CED-a je EU priručnik za stomatološku praksu, vodič čiji je cilj pružanje sveobuhvatnih i detaljnih informacija stomatolozima koji razmišljaju o radu u nekoj evropskoj zemlji“.
I za sam kraj, možete li nam reći šta će biti prioriteti Vaših aktivnosti u narednih godinu dana, i na šta ste posebno ponosni od onoga šta se uradili, od početka Vašeg mandata predsjednika CED-a do danas?
„2020. je bila izazovna godina za sve nas, lično i profesionalno. Kriza javnog zdravlja koju je stvorio COVID-19 prouzrokovala je mnoge poremećaje koje moramo rješavati u budućnosti. Vjerujem da će prioriteti za sljedeću godinu biti nastavak praćenja razvoja pandemije i načina na koji ona može da utiče na stomatologiju. Za nas je fundamentalno pružiti podršku svim članovima CED-a i redovno ih obavještavati o najnovijim smjernicama i preporukama.
Takođe, ćemo pratiti razvoj zdravstvenih politika EU i Evropske komisije, kao i prije pandemije COVID-19. Štaviše, nastavićemo da radimo na temama kao što su antimikrobna rezistencija, medicinski uređaji i materijali, digitalno zdravlje, vakcinacija, sigurnost i održivost pacijenta. Uprkos sveprisutnosti COVID-19, takve važne teme ne mogu se ostaviti po strani. Što se tiče dostignuća na koja sam najponosniji, rekao bih da se svi oni odnose na naporan rad brojnih aktera koji vode CED, članova radnih grupa, Odbora direktora i sekretarijata. Strast i marljivost sa kojima svi ljudi u CED-u rade u najboljem interesu evropskih stomatologa čine mi čast da predsjedavam udruženjem. Uvjeren sam da će u budućnosti biti još uzbudljivijih i zanimljivijih projekata i događaja. Iskreno se radujem novim dostignućima CED-a“.
Autor: Dušan Ostojić, stomatolog, član Udruženja novinara Srbije
