Kod pojedinih osoba iz usta se može osećati neprijatan zadah (Foetor ex ore ili Halitosis), koji može biti uzrokovan nekim gangrenoznim procesima u usnoj duplji, može se javiti u slučaju nekih ekstraoralnih oboljenja kao i pri nekim fiziološkim stanjima. Ovaj problem može dovesti do desocijalizacije i do stvaranja psihičkih problema (u vidu depresije i neuroze) kod pacijenata.
Uvijek kod ovakvih bolesnika treba otkriti uzrok neprijatnog zadaha i shodno tome ukloniti uzrok ili ga poslati odgovarajućem specijalisti. Kao što je već rečeno, postoje brojni uzroci neprijatnog zadaha koji se dijele na: oralne, fiziološke, ekstraoralne i tzv. idiopatske uzroke.
Oralni uzroci
Kao glavni uzrok neprijatnog zadaha iz usta smatra se ulcero-nekrozni, odnosno gangrenozni procesi koji se odvijaju u usnoj duplji. Ti procesi se najčešće dešavaju na gingivi. Zadah se javlja kao posljedica raspadanja dijelova gingive, odnosno oralne sluzokože. Smatra se da intezitet mirisa zavisi od stepena nekroze. Ovakvi procesi u ustima, naročito oni u predjelu parodoncijuma, praćeni su i bolovima. Zbog toga bolesnici izbjegavaju da peru zube i hrane se uglavnom kašastom hranom. Usljed toga dolazi do akumulacije i zadržavanja hrane.
Organske materije iz hrane raspadanjem još više doprinose zadahu iz usta. Sličan zadah nastaje i poslije nekih oralno-hirurških zahvata, naročito poslije vađenja zuba. Taj neprijatan zadah nastaje kao posljedica raspadnja krvnog koaguluma. I ovdje je zadah potenciran time što bolesnici najčešće poslije vađenja ne održavaju oralnu higijenu i izbjegavaju čvrstu hranu. Neprijatan zadah iz usta nekad se javlja i kod osoba koje jednostavno ne održavaju oralnu higijenu, a da pri tom ne postoje neki gangrenozni procesi u ustima.
Fiziološki uzroci
Normalno se kod svih osoba javlja diskretan, blag i sladunjav miris pri izdisaju. Intezitet tog neprijantog mirisa zavise od: doba dana, starosti osobe, ishrane, kao i nekih fizioloških stanja koja se javljaju u genitalnom životu žene (menstrualni ciklus). Doba dana utiče tako što se ujutro osjeća neprijatan zadah. To se objašnjava time što u toku noći, kada je smanjeno lučenje pljuvačke, nastaje pojačano raspadanje otpalih ćelija sluzokože i ostataka hrane. U toku dana luči se veća količina pljuvačke koja stalno spira zube i oralna tkiva, te je samim tim i zadah iz usta slabiji.
Doba starosti utiče tako što se intezitet neprijatnog mirisa povećava sa starošću. Kod zdrave male djece disajni miris je prijatan. Kod starijih osoba osjeća se kiseo i težak zadah, koji je veoma neprijatan za okolinu, uprkos besprekornoj oralnoj higijeni. Glad, takođe, može da djeluje na pojavu neprijatnog zadaha. Tako se kod nekih osoba neprijatan zadah osjeća samo dok su gladne i iščezava posle jela. Menstrualni ciklus često je praćen zadahom iz usta. Ova pojava objašnjava se dejstvom polnih hormona na oralna tkiva, usled čega nastaju izvesne promene na sluzokoži usne duplje. Zadah iz usta koji se javlja za vreme menstruacije traje kratko i po prestanku uzroka se gubi.
Ekstraoralni uzroci
Neprijatan zadah, koji nastaje usljed nekih ekstraoralnih uzroka, smatra se pravim zadahom. Ova vrsta zadaha ne prolazi poslije sanacije usta. Najčešći ekstraoralni uzroci neprijatnog zadaha su: oboljenja disajnih puteva, oboljenja organa za varenje, kao i neka druga opšta oboljenja. Neprijatan zadah, takođe, se javlja i posle unošenja mirišljavih materija i lijekova, kao i u slučaju neadekvatne ishrane i poremećaja u varenju. Može se javiti i usljed dehidratacije organizma, kao i zbog nekih psihičkih i stresnih situacija. Oboljenja disajnih puteva, zbog anatomske povezanosti sa usnom dupljom, mogu biti uzrok zadaha.
To se dešava pogotovo kod oboljenja gornjih disajnih puteva (nosa, krajnika, sinusa, grla). Neprijatan zadah u nekim slučajevima može biti posljedica oboljenja donjih disajnih puteva. Smatra se da zadah pouzdan simptom bronhiektazija i apscesa pluća. Oboljenja digestivnog trakta mogu biti praćena neprijatnim zadahom. To se često dešava kod patoloških promena na jednjaku, želucu i crevima. On je naročito izražen kod divertikuluma jednjaka, suženja jednjaka i karcinoma želuca. Neka opšta oboljenja koja su praćena poremećajem u metabolizmu mogu biti uzrok pojave nekih produkata neprijatnog mirisa koji prouzrokuju i neprijatan zadah iz usta.
Tako se kod dijabetičara osjeća miris voća koji potiče od acetona, kod oboljelih od ciroze osjeća se miris raspadnute krvi… Unošenje mirišljavih materija može dovesti do zadaha, iako u organima za disanje i varenje ne postoje patološki procesi. Ove materije poslije resorpcije dolaze u krv, odakle se eliminišu iz pluća. Tako se prilikom ekspiracije osjeća miris bijelog i crnog luka, alkohola, kuvanih jaja, sira. Zadah tih materija se ne osjeća zbog njihovog zadržavanja u digestivnom traktu već iz pluća, što je dokazano eksperimentima. Ako se bijeli luk stavi direktno u crijeva za kratko vrijeme njegov miris će se pojaviti iz usta. Oralnom higijenom ili ispiranjem usta raznim sredstvima ne može se spriječiti miris koji potiče od bijelog luka ili neke druge hrane.
To je zbog toga što taj miris potiče iz pluća. Na sličan način osjeća se i miris nekih lijekova, kao što su neki antibiotici, preparati joda, formaldehida i hloralhidrata. Miris duvana se osjeća i do 15 sati nakon pušenja. Neadekvatna ishrana utiče na pojavu zadaha na taj način što kod osoba koje pretežno unose proteine i masti, a ne ugljene hidrate, nastaju neki međuprodukti varenja koji su neprijatnog mirisa. Dehidratacija organizma može, takođe, biti uzrok neprijatnog zadaha iz usta. Tako se kod osoba za izrazitom dehidratacijom, kao što je slučaj u toku visokih temperatura, stalnog povraćanja i upornih proliva, iz usta osjeća kiseo zadah.
Idiopatski uzroci
Nekada pacijenti mogu imati neprijatan zadah iz usta, a da nije moguće otkriti ni oralne ni ekstraoralne uzroke njegovog nastanka. To su etiološki potpuno nerazjašnjeni slučajevi. Zadah iz usta ovih bolesnika može se javljati samo povremeno ili biti stalan. Drugi tip terapije, je terapija oralnim apartima. Ovi aparati su slični štitnicima za zube koje nose sportisti. Njihova uloga je da drže donju vilicu u blago izbačenom položaju. Ovakav položaj omogućava jeziku da se pomjeri napred. Na taj način se oslobađaju disajni putevi.
Liječenje
Liječenje oboljelih ima za cilj da se ukloni neprijatan zadah i da se oslobodi bolesnik tih neprijatnosti. Sam terapijski uspjeh zavisi od toga da li je pronađen uzrok. Ukoliko je zadah iz usta posljedica nekog opšteg oboljenja, potrebno je prije svega pristupiti liječenju tog oboljenja. Kod tih pacijenata neophodno je preduzeti istovremeno i lokalne mjere kojima se utiče na oralne uzroke, jer je često u pitanju udruženo dejstvo. Tada zadah nastaje konbinacijom intra i ekstra oralnih faktora. Vrlo značajna mjera u otklanjanju oralnih uzroka je i otklanjanje zubnih naslaga i uspostavljanje oralne higijene.
Stvaranje uslova za obavljanje oralne higijene podrazumijeva i plombiranje karioznih zuba i uklanjanje neprikladnih protetskih radova. Naročitu pažnju treba obratiti na aproksimalne plombe (plombe koje se nalaze sa bočne strane zuba), koje mogu da stvore retenciona mjesta na kojima se zadržavaju ostaci hrane, koje je teško ukloniti pranjem zuba. Plombe je potrebno ispolirati, a zaostalo korijene izvaditi. Pažnju trebaju obratiti i pacijenti sa totalnim i parcijalnim protezama, koji moraju održavati higijenu istih. U protivnom dolazi do stvaranja naslaga hrane i pigmenata na njima, kao i do razvijanja kolonija gljivica koje prouzrokuju zadah iz usta.
Poslije uklanjanja zubnih naslaga i uspostavljanje oralne higijene, bolesnika treba obučiti u održavanju oralne higijene. Takve bolesnike valja kroz duži period kontrolisati i pratiti koliko uspješno peru zube i održavaju oralnu higijenu. U liječenju se koriste i dezodorantna sredstva, koja lokalnom primjnom uklanjaju neprijatan zadah. Takav je vodeni rastvor vodonik peroksida koji se aplikuje u vidu spreja. Kao dezodorantno sredstvo može se koristiti i 1 odsto rastvor hloramina. Radi poboljšanja ukusa ovom rastvoru se dodaju i različita aromatična ulja. Takođe se na zadah može uticati i lijekovima koji stimulišu lučenje pljuvačke.
