Autori: dr sci. Andreja Carek; prof. dr sci. Jasenka Živko-Babić
Brušenje je svakodnevni postupak u provođenju fiksnoprotetske terapije, kojim se osigurava prostor za protetsku nadoknadu. Bez obzira o indikaciji vrste krunica, zubi se moraju više ili manje pobrusiti smanjujući time njihovu visinu i obim.
Oblik izbrušenog zuba mora zadovoljiti biološke faktore (koji utiču na stanje zdravlja oralnog tkiva), mehaničke (kojima se osigurava retencija, rezistencija i strukturalna trajnost rada) i estetske (od kojih zavisi izgled rada i samog pacijenta). Obim brušenja temelji se na ocjeni količine tvrdog zubnog tkiva na osnovu RTG snimka.
Indikacije
Indikacije za brušenje su protetske, profilaktičke i estetske.
Protetska indikacija definiše obim brušenja. Potpuno metalna livena krunica traži najmanji obim, dok metalokeramicka traži najveći obim brušenja. Što je obim brušenja veći to je veća opasnost od određenih grešaka tokom preparacije. Nagnutost zuba vrlo često zahtijeva obimnije brušenje bočne povrpine i time približavanje pulpi, izazivanje hiperemije pulpe koja tokom funkcije može nekrotizovati, ili mehaničko otvaranje iste. Vrlo često izbor terapijskog sredstva ne odgovara veličini kliničke krune. Preobilno brušenje zuba s ciljem osiguravanja dovoljno mjesta za krunicu i okluzijske odnose, smanjuje retenciju i rezistenciju sidra i dovodi do učestalog odcementiravanja.
Svi prelazi između površina moraju biti zaobljeni. Naime, na oštrim prijelazima dolazi do koncentracije naprezanja. Posljedično pacijent može osjećati bol pri zagrizu ili dolazi do kapilarnog pucanja cementa te odcementiravanja krunice.
Kontraindikacije
Kontraindikacije brušenja mogu se podijeliti na apsolutne i relativne.
Apsolutne su periapikalni procesi i parodontopatije 3. i 4. stepena.
Relativne kontraindikacije su nepotpuna endodontska sanacija te gingivitis I parodontopatije 1. i 2. stepena.
Preparacija vratnog dijela zuba može biti u obliku:
- Zaobljenog stepenika
- Pravougaonog stepenika.
Pravougaoni stepenik mora imati osovinskogingivni ugao zaobljen zbog optimalnog prilagođavanja materijala krunice. Preparacija vratnog dijela može se nalaziti u nivou gingive, iznad i ispod nivoa gingive, u zavisnosti od linije smijeha i osmijeha, odnosno od izbora samostalne krunice ili sidra mosta. Ukoliko postranični zub osigurava dovoljnu retenciju krunice tj. ako je okluzalnocervikalna visina patrljka minimalno 4 mm, obavezno je brušenje na stepenik u kliničkom dijelu krune. Ako je zub parodontozan, treba nastojati da krunica završava na prelazu anatomskog dijela krune na korijen tj. supragingivno i time omogući održavanje parodonta zdravim. Koji će oblik preparacije terapeut izabrati, zavisi od gradivnog materijala, estetskih zahtjeva, oblika i veličine uporišnog zuba i iskustva terapeuta.
Ako se radi o prednjem dijelu usne duplje, zub se iz estetskog razloga uvijek brusi subgingivalno. Vratna preparacija često zavisi da li je zub već bio brušen ili je intaktan. Ako je zub već tangencionalno brušen, nastoji se preoblikovati u stepenicu ukoliko postoji dovoljno tvrde zubne strukture ili ga treba devitalizovati i pojačati nadogradnjom. Neodgovarajući oblik preparacije u vratnom dijelu uporišnog zuba uzrokuje neadekvatnu debljinu kruničnog ruba, loš ivični dosjed, nastanak rubne pukotine, širenje gingive, kumulaciju plaka i nastanak gingivitisa. Ivice protetske nadoknade moraju tijesno prilijegati površini preparacije (oko 35 μm), te biti izuzetno glatki, neporozni i potpuno pristupačni čišćenju.
Okluzalna konvergencija može iznositi od 5° do 25° zavisno od površine zuba. Što je površina veća (pretkutnjaci, kutnjaci) to je dopustiv veći ugao konvergencije. Vrlo često nedostupnost bočnih zuba tokom brušenja ima za posljedicu veći ugao konvergencije. Iako se teži konvergenciji od optimalno 6°, literaturni podaci govore o 9º do 12º kao najčešćoj zakošenosti zuba u praksi. U slučaju nagnutosti potencijalnog zuba nosača opravdano je zakositi jednu plohu i do 25º da bi se uspostavila paralelnost s drugim zubom nosačem. Pretjerana brušenja i prevelika zakošenja zidova zuba smanjuju retencijsku površinu i rezistenciju, a time se kompromituje i funkcijska trajnost protetske nadoknade. Vestibularni zidovi prednjih zubi i bukalni zid pretkutnjaka i kutnjaka bruse se u dvije ravnine.
Brušenje u jednoj ravnini dovodi do:
- Smanjenja retencijske površine
- Mogućeg otvaranja pulpe
- Protrudiranja incizalne ivice, što narušava estetiku protetske nadoknade,
- Kod potpune keramičke krunice dolazi do koncentracije naprezanja u labiogingivalnom dijelu, što rezultira karakterističnim “polumjesečastim” pucanjem keramike. Ako se incizalni brid ne smjesti u blagoj inklinaciji u labiogingivalnom smjeru, doći će do izvrtanja protetske nadoknade.
S druge strane, nedovoljno brušenje bočnih strana zuba uslovljava modelaciju pretankih zidova krunice, mogućnost njenog izobličenja, ili narušavanje integriteta i zdravlja marginalne gingive, čime će i estetika biti kompromitovana.
Nakon brušenja potrebno je površinu patrljka ispolirati i zagladiti arkanzas brusnim sredstvom ili finim dijamantnim borerom. Takva površina je preduslov za adhezivno cementiranje. Ako se cementira cinkfosfatnim cementom, prednost ima mikroreljefna površina patrljka zbog veće površine dodira. Stoga su preduslovi za optimalno brušenje zuba slijedeći:
- Bataljak mora biti najširi u vratnom dijelu, paziti na potkopanost.
- Nagib kliničke krune mora biti minimalan (ugao konvergencije od 6º-8º).
- Stepenik mora biti glatak, cirkularan, jednake debljine.
- Na bočnim površinama brušenjem treba pratiti interdentalnu papilu.
- Prelazi između površina moraju biti zaobljeni.
- Okluzalna površina mora biti izbrušena da se osigura dovoljna debljina gradivnog materijala. Nedovoljno skraćivanje kvržica zuba narušit ce okluzijski sklad i neće osigurati dovoljno prostora za njenu pravilnu funkcijsku morfologiju.
Stoga je potrebno:
- funkcijske kvržice skratiti za 1,5 – 2,0 mm,
- nefunkcijske kvržice za 1,0 – 1,5 mm.
Posebnu pažnju treba posvetiti nagibu funkcijskih kvržica; lingvalno zakošenje gornje palatinalne kvržice i bukalno zakošenje donje bukalne kvržice osiguraće dovoljno prostora u područjima izrazitih okluzijskih dodira.
Oblik brušenja okluzijske površine mora biti kongruentan oblicima antagonističkih zuba. Ako se radi o brušenju zuba za mosnu konstrukciju uz sve navedene faktore treba paziti na paralelnost zuba nosača.
Metode kontrole brušenja:
- Silikonski ključ
- Provjera potkopanosti sondom
- Studijski model za kontrolu paralelnosti i brušenja
- RTG snimak
Položaj terapeuta tokom brušenja: Terapeut može biti u tri položaja tokom brušenja. U položaju “7, 11, 14 sati”. Kad god je moguće treba raditi direktno, u položaju “7h”, zbog istovremene olakšane kontrole brušenja.
Mehaničko, toplotno i hemijsko oštećenje zuba prilikom brušenja
Zubi se bruse turbinama sa velikim brzinama ili mikromotorom koji ima optimalno određenu brzinu. Naime, da bi se uklonio jedan od izvora boli tj. vibracije, konstruisane su turbine sa velikim brojem obrtaja (300.000 o/min). Veliki broj obrtaja stvara vazdušni vrtlog oko brusnog sredstva što onemogućava dovoljno hlađenje i postoji opasnost od pregrijavanja pulpe s posljedičnom nekrozom. Mikromotori s crvenom markacijom imaju brzinu obrtaja oko 100.000 o/min što je dovoljno da se eliminiše bol usljed vibracija.
Istovremeno, izbor borera tj. njegova veličina i oblik stvara veću ili manju dodirnu površinu sa zubom, time se kontroliše stvaranje pojačanog trenja, razvijanja toplote i posljedično osjećanje boli. S druge strane, izborom prevelikog borera može se preobilno izbrusiti zub ili ga podminirati.
Hemijsko oštećenje može nastati zbog nedovoljne zasićenosti fosfatne kiseline u cinkoksifosfatnom cementu. Tokom adhezivnog cementiranja, ako je zub preobilno izbrušen, može postati preosjetljiv.
Najčešće greške kod brušenja jesu:
- Loš izbor borera ili preobilno brušenje
- Preveliki nagib brušenja
- Podminiranost – Ostavljanje oštrih rubova i podminiranih mjesta dovešće do pucanja keramike usljed naprezanja pod žvaćnim opterećenjem i do pucanja nepoduprtih gleđnih prizmi na rubu preparacije.
- Oštri prelazi
Oštećenje mekih tkiva
Biološka širina parodonta obuhvata gingivalni sulkus, spojni epitel i vezivno tkivo. Iznosi do 3 mm. Brušenjem se ne smije oštetiti epitelni pričvrstak koji može biti na udaljenosti 0,3 do 0,5 mm od ivice gingive. Stoga je preporučljivo da se prije subgingivalnog brušenja stavi retrakcijski konac u gingivalni sulkus i podizati ivicu gingive adekvatnim instrumentom tokom brušenja. Ako je tokom brušenja došlo do oštećenja mekih tkiva i krvarenja preporučuje se ne uzimati otisak prije zarastanja. Svako veće smanjenje biološke širine zuba može izazvati recesiju gingive. Da bi se spomenute greške tokom brušenja izbjegle, odnosno svele na minimum, preporučuje se brusiti svaki zub pod povećanjem odnosno upotrebom mikorskopa ili lupe.
Izvor: Sonda
